Του Αλεξάνδρου Π. Κωστάρα
Ομότιμου Καθηγητή Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Θράκης
Οι παραβολές του Κυρίου, που ακούγονται κάθε χρόνο στις Εκκλησίες, όπως π.χ. του Ασώτου, του Αφρονος Πλουσίου, των Μωρών Παρθένων και άλλες, απευθύνονται βέβαια πρωτίστως στους πιστούς, που τους υποδεικνύουντι πρέπει να πράξουν ή να αποφύγουν, για να μην χάσουν το «δρόμο» στην «πορεία» τους προς την Ανω Ιερουσαλήμ. Δεν αφορούν όμως μόνον αυτούς. Εκτείνονται και πέρα από το χώρο του εκκλησιαστικώς δέοντος και καταλαμβάνουν γενικότερα τη ζωή όλων ανεξαιρέτως των ανθρώπων, άσχετα αν είναι πιστοί ή άπιστοι. Μπορεί για τους πρώτους οι σχετικές παραβολές να συνιστούν μοναδική πνευματική «τροφή». Για όλους μαζί όμως, πιστούς και απίστους, είναι πάνω απ’ όλα πολύτιμες διδαχές ζωής. Μαθήματα σωφροσύνης στην καθημερινότητά μας. Αν κάποιους δεν τους ενδιαφέρει ο παράδεισος της μέλλουσας ζωής, θα έπρεπε πάντως σίγουρα να τους απασχολεί η «κόλαση» της παρούσης, που αποτελεί οδυνηρή κοινωνική εμπειρία, καθώς τη βλέπουμε να αναδύεται καθημερινά μέσα από τα διάφορα «ναυάγια» των ανθρώπων. Επομένως η ασωτεία, η αφροσύνη και η μωρία δεν εκδηλώνονται μόνον ως αμαρτίες απέναντι στον Θεό, ως πνευματικά δηλ. παραπτώματα στις εντολές του Κυρίου. Εμφανίζονται και ως αστοχίες τρόπου ζωής με άμεσες κοινωνικο-οικονομικές επιπτώσεις στον καθένα από μας.
Ας δούμε λοιπόν εδώ μέσα από τον παραβολικό λόγο του Χριστού την προβληματική της ασωτείας και της αφροσύνης τόσο από θρησκευτική, όσο και από την κοσμική άποψη.
Να μιλήσουμε πρώτα για την ασωτεία. Η λέξη αυτή, όπως είναι γνωστό, σημαίνει κατ’ αρχάς σπατάλη, αλόγιστη διαχείριση των αγαθών που έχει κάποιος. Αντικείμενο συνεπώς της ασωτείας είναι σε κάθε μορφή της ο μικρός ή μεγάλος πλούτος που διαθέτει ο καθένας από μας. Ο εσωτερικός πλούτος, ο πλούτος των αρετών και των χαρισμάτων, για την ασωτεία από τη θρησκευτική της θεώρηση. Και ο εξωτερικός, ο υλικός πλούτος, για την ασωτεία από κοσμική άποψη. Σε κάθε περίπτωση τον πλούτο αυτό τον δίνει ο Θεός, έστω κι αν μερικές φορές φαίνεται ότι αποτελεί ανθρώπινο απόκτημα. Ιδιες είναι επίσης οι συνέπειες της ασωτείας και στις δύο μορφές της. Ετσι, από θρησκευτική άποψη κάθε «Ασωτος Υιός» απαλλοτριώνει στο «χρηματιστήριο» της αμαρτίας τις αρετές που του χάρισε ο Θεός, ενώ από κοσμική άποψη εξαφανίζει μέσα στο αδηφάγο «χωνευτήρι» της απερισκεψίας τα αγαθά του, γι’ αυτό και από άρχοντας που ήταν πρωτύτερα καταντάει συνήθως στο τέλος άπορος, ζητιάνος. Βεβαίως όλοι οι άνθρωποι είναι προικισμένοι από τον Θεό με μια δύναμη, που μπορεί πάντα να αλλάξει τη φορά των πραγμάτων. Είναι η δύναμη της μετάνοιας, της μεταστροφής. Αυτή μπορεί ασφαλώς να εκδηλωθεί και στις δύο μορφές της ασωτείας.
Ωστόσο η μετάνοια του «Ασώτου Υιού» από θρησκευτική άποψη αποκαθιστά πλήρως τα πράγματα στην προτέρα τους κατάσταση, διότι ο Θεός-Πατέρας «σβήνει» πάντα τα παραπτώματα τωνπαραστρατημένων παιδιών Του, όταν επιστρέφουν μετανοιωμένα στην αγκαλιά Του, ενώ η μετάνοια του Ασώτου από κοσμική άποψη αφήνει άθικτα τα «ερείπια» της ασωτείας και απλά βάζει φραγμό στη διεύρυνσή τους. Με άλλα λόγια η μετάνοια στη θρησκευτική ασωτεία διαγράφει όλα τα χρέη του «Ασώτου Υιού» και τον «ξαναντύνει» με τη «στολή την πρώτη», διότι έτσι το θέλει ο οικτίρμων Θεός-Πατέρας. Αντιθέτως η μετάνοια του Ασώτου στην κοσμική ασωτεία διατηρεί αμείωτα τα χρέη του και μαζί με αυτά τα «κουρέλια» που του προκάλεσε η ασωτεία, διότι οι κοσμικοί δανειστές είναι ανελέητοι στις απαιτήσεις τους. Η επιστροφή του Ασώτου τη μια φορά προκαλεί χαρές και πανηγύρια -έτσι γίνεται πάντα στους Ουρανούς για κάθε αμαρτωλό που μετανοεί- ενώ την άλλη φορά μετριάζει απλά την ένταση της οδύνης, διότι η θλίψη από το «ναυάγιο», αντισταθμίζεται από τη χαρά της σωτηρίας του «ναυαγού» της ζωής.
Ανάλογη είναι και η προβληματική που δημιουργεί, θρησκευτικά και κοσμικά, η παραβολή του Αφρονος Πλουσίου. Και εδώ έχουμε να κάνουμε με πλούτο. Μόνο που τον πλούτο αυτό ο άφρων δεν τον σπαταλάει, αλλά προσπαθεί να τον αυξήσει, θεμιτά ή αθέμιτα, ωθούμενος από μια αχαλίνωτη απληστία, χωρίς να σκέφτεται το «γιατί» και το «μέχρι πού» ή «μέχρι πότε». Η αφροσύνη του λοιπόν συνίσταται στο γεγονός ότι ο συγκεκριμένος πλούσιος δεν έχει μετρήσει σωστά ούτε τους ορίζοντες του πλούτου ούτε τα δικά του βιολογικά όρια. Και σε άλλη Ευαγγελική Περικοπή ο Κύριος μάς μιλάει για τους πλουσίους και μάςεξηγεί, γιατί είναι δύσκολο να εισέλθουν αυτοί στη Βασιλεία των Ουρανών.
Ομως στην παραβολή του Αφρονος Πλουσίου ο Χριστός δεν μας προβάλλει απλά την απροθυμία των πλουσίων να ελεήσουν τους φτωχούς, που είναι και η αιτία του αποκλεισμού τους από τον Παράδεισο. Μας υπογραμμίζει με έμφαση την απερισκεψία τους να θέλουν να βλέπουν τα πάντα στη ζωή μέσα από τον «φακό» που ανιχνεύει μόνο το χρυσάφι, αδιαφορώντας για όλα τα άλλα: Τα σπουδαία και τα αιώνια, που συνθέτουν τον αληθινό πλούτο, του οποίου οι «μετοχές» είναι «κατατεθειμένες» στην «Τράπεζα» του Ουρανού, γι’ αυτό και ο πλούτος αυτός δεν είναι ορατός από τους εγκόσμιους «χρυσοθήρες». Στην κοσμική της διάσταση η εν λόγω παραβολή δείχνει εντονότερα το μέγεθος της αφροσύνης, εάν συνδυασθεί με την πιθανότητα της πτώχευσης, που είναι συνυφασμένη με κάθε μορφή υλικού πλούτου.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα κοσμικής ασωτείας και αφροσύνης μας προσφέρει σε συλλογικό αλλά και σε ατομικό επίπεδο, η Ελλάδα της σημερινής οικονομικής κρίσης. Εάν ως λαός είχαμε προβληματισθεί βαθιά με τα μηνύματα που εκπέμπουν οι παροβολές του «Ασώτου Υιού» και του «Αφρονος Πλουσίου», σήμερα θα ήσαν για όλους αλλιώς τα πράγματα. Δεν θα μπορούσαμε ασφαλώς να αποτρέψουμε την κρίση, που εκδηλώθηκε ως παγκόσμιο φαινόμενο. Θα ζούσαμε όμως σε πολύ ηπιότερο βαθμό τους «κραδασμούς» και τις συνέπειές της. Οσοι έχουν αμφιβολίες για αυτό, ας ρωτήσουν κάποιους που μπορούν να τους δώσουν περισσότερα στοιχεία: Εκείνους, οι οποίοι με την απατηλή προσδοκία να διπλασιάσουν άμεσα τα χρήματά τους, σήκωναν τις καταθέσεις μιας ζωής από τις Τράπεζες, για να τις παίξουν στη «ρουλέτα» του Χρηματιστηρίου. Εκείνους, οι οποίοι ύστερα από 15ετή υπηρεσία έβγαιναν στην πρόωρη συνταξιοδότηση, για να κάνουν μια δεύτερη εργασία εισπράττοντας παράλληλα τη σύνταξη και το εφάπαξ, που ανοήτως τους έδινε το Κράτος. Εκείνους, οι οποίοι ζώντας σε κατάσταση αφασίας την εποχή των «παχειών αγελάδων», αγόραζαν για το σπίτι τους 4 αυτοκίνητα, ένα για κάθε μέλος της οικογενείας τους. Και πολλούς άλλους ακόμη, οι οποίοι τώρα που ήλθε η εποχή των «ισχνών αγελάδων» τρώνε «χαρούπια» σαν τον «Ασωτο Υιό», για να ζήσουνχωρίς να έχουν τη δυνατότητα και όπως εκείνος, να γυρίσουν μετανοιωμένοι στην αγκαλιά του Θεού-Πατέρα. Οχι διότι ο Θεός δεν συγχωρεί τέτοιες ασωτείες ή αφροσύνες, αλλά διότι ο Θεός, μολονότι προνοεί για όλους, δεν είναι πάντως Αρχή που καταβάλλει τις αναγκαίες προς το ζην μηνιαίες πληρωμές. Ούτε αποπληρώνει χρέη προς τις Τράπεζες, για να μην χαθεί η πρώτη κατοικία.
