Του Μ. Γ. Βαρβούνη, καθηγητή Λαογραφίας στο Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης
Στα τέλη του 1996, σε διάλεξη στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου του Αμβούργου, είχα επισημάνει ότι η ιδέα της Ενωμένης Ευρώπης είναι καταδικασμένη να αποτύχει, αν δεν στηριχθεί στην αλληλοκατανόηση των λαών και στον αμοιβαίο σεβασμό των επιμέρους λαϊκών παραδόσεων, χωρίς τις οποίες οι λαοί χάνουν την πολιτισμική και εθνική ταυτότητα και ιδιοπροσωπία τους. Η παταγώδης μέχρι σήμερα αποτυχία της λεγόμενης Ενωμένης Ευρώπης και των επιμέρους πολιτικών της επιβεβαιώνει, δυστυχώς, του λόγου το αληθές.
Βεβαίως, η Ενωμένη Ευρώπη φρόντισε εν μέρει τη διατήρηση και προβολή των επιμέρους λαϊκών πολιτισμών των λαών της, με προγράμματα στήριξης, εκδηλώσεις κ.λπ. Αν, όμως, δούμε ποια κομμάτια του λαϊκού πολιτισμού διάλεξε να στηρίξει, θα διαπιστώσουμε ότι η προοπτική αυτή διακρίνεται για μια φολκλοριστική προοπτική ανάδειξης θεαματικών στοιχείων και τελετουργικών πρακτικών, ερήμην της ουσιαστικής υπόστασης του λαϊκού πολιτισμού, η οποία αφεύκτως συνδέεται με τον τομέα των νοοτροπιών, των ιδεολογιών και των αντιλήψεων. Δηλαδή συνδέεται με τον λεγόμενο «πνευματικό πολιτισμό», στον οποίο το κυριότερο και ουσιαστικότερο μέρος κατέχει η λαϊκή θρησκευτικότητα και η παραδοσιακή θρησκευτική συμπεριφορά.
Δεν είναι, βέβαια, τυχαίο ότι τα δεδομένα αυτά δεν τυχαίνουν καμιάς ευρωπαϊκής στήριξης ή, αν αυτό γίνει, περιορίζεται σε όσα αποτελούν κοινά στοιχεία μεταξύ διαφόρων θρησκειών και τοπικών θρησκευτικών παραδόσεων. Ωστόσο, το πρόβλημα δεν είναι στις ταυτότητες, σε όσα δηλαδή συνδέουν τους λαούς, αλλά στις ετερότητες, σε όσα τους διακρίνουν και τους χωρίζουν. Αυτά είναι που αποτελούν την ιδεολογική βάση των εκάστοτε συγκρούσεων και αυτά πρέπει να γίνουν αντικείμενο αλληλοκατανόησης, ώστε οι επιμέρους συγκρούσεις να περιοριστούν ή να εξαφανιστούν και όχι να αποκρυβούν, όπως η υφισταμένη ευρωπαϊκή διαχείρισή τους αποσκοπεί να κάνει.
Ο λαικός πολιτισμός συνδέεται με τον λεγόμενο «πνευματικό πολιτισμό», στον οποίο το κυριότερο και ουσιαστικότερο μέρος κατέχει η λαϊκή θρησκευτικότητα και η παραδοσιακή θρησκευτική συμπεριφορά
Από την άλλη πλευρά, ζητήματα όπως η τρέχουσα ηθική, τα όρια μεταξύ παραδεκτού και απαράδεκτου, οι κάθε είδους κοινωνικές αντιλήψεις και πρακτικές, ακόμα και ορισμένες οικονομικές πρακτικές εφάπτονται και συνδέονται με το θρησκευτικό σύστημα που επικρατεί σε κάθε λαό. Εν προκειμένω, ο λαός μας ήταν μέχρι πρότινος σχεδόν αποκλειστικά Ορθόδοξος και η έννοια και πρακτική των θρησκευτικών μειονοτήτων ήταν τοπικά περιορισμένες. Σήμερα, βέβαια, οι συνθήκες έχουν εν μέρει αλλάξει και η ελληνική κοινωνία τείνει προς την πολυπολιτισμικότητα και την συνακόλουθή της πολυθρησκευτικότητα, κάτι που θα πρέπει επίσης να ληφθεί σοβαρά υπόψη.
Υπό το πρίσμα αυτό, η επιβολή θεσμικών μέτρων που αντίκεινται στην τρέχουσα Ορθόδοξη χριστιανική ηθική μας, όπως και με άλλη ευκαιρία γράψαμε, δεν μπορεί να συμβάλει στην επιποθούμενη πολιτισμική ενοποίηση, δεδομένου ότι εκλαμβάνεται από τον λαό μας ως βίαιη επέμβαση και προκαλεί ανάλογες αντιδράσεις. Συνεπώς, επιβάλλεται αλλαγή πλεύσης για την πολιτισμική πολιτική της Ενωμένης Ευρώπης και συνεκτίμηση της θρησκευτικότητας των λαών, αντί αυτή τεχνηέντως να απωθείται στον χώρο του ιδιωτικού και, έτσι, να εκλαμβάνεται ως παράγοντας αδιάφορος για τη συλλογική και δημόσια πολιτισμική έκφραση και κοινότητα.
Στον λαό μας, η έκφραση της ελληνορθόδοξης λαϊκής θρησκευτικότητας, η συμμετοχή στη θεία λατρεία, είναι φαινόμενο δημόσιο και όχι ιδιαιτερότητα ιδιωτική. Για τον λόγο αυτό, η Ορθοδοξία είναι για μας ουσιώδης και μοναδικός παράγοντας ταυτότητας, που εκφράζεται με δημόσιο λόγο και κυριαρχεί στη ρητορική των συλλογικών μας εκδηλώσεων και αναπαραστάσεων. Δεν είναι υπόθεση προσωπική, όπως ίσως συμβαίνει για κάποιους λαούς της Δυτικής Ευρώπης, είναι βίωμα συλλογικό με ανοιχτή και διαπροσωπική έκφραση.
Στον λαό μας, η έκφραση της ελληνορθόδοξης λαϊκής θρησκευτικότητας, η συμμετοχή στη θεία λατρεία, είναι φαινόμενο δημόσιο και όχι ιδιαιτερότητα ιδιωτική
Αν αυτό δεν γίνει σεβαστό στη θέσπιση ανάλογων και απτόμενων αυτών θεσμικών ρυθμίσεων, η ευρωπαϊκή ενοποίηση είναι καταδικασμένη να παραμένει μια αποτυχημένη υπόθεση στη συνείδηση των σύγχρονών μας Ελλήνων.
