Γράφει ο Μ. Γ. ΒΑΡΒΟΥΝΗΣ
Καθηγητής Λαογραφίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης
Οπως είναι γνωστό, μέσω των καταχωρήσεων ειδήσεων σε ηλεκτρονικά πρακτορεία εκκλησιαστικών ειδήσεων εξυπηρετείται και η τρέχουσα εκκλησιαστική πολιτική, ιδίως δε στην εσωτερική εκδοχή της. Για παράδειγμα, η ανάπτυξη τέτοιων στρατηγικών προβολής μέσω της παρουσιάσεων εξαιρετικών τελετουργικών στοιχείων και μάλιστα με τη μεγαλύτερη δυνατή συμμετοχή λαού, είναι πλέον μια συνήθης πρακτική. Αλλά και οι προσκλήσεις Αρχιερέων και οι πραγματοποιήσεις πολυαρχιερατικών εσπερινών, λειτουργιών και λιτανειών, στην ίδια προβολή κάποτε αποσκοπούν.
Παρόμοιες παρατηρήσεις θα μπορούσαν να διατυπωθούν και σχετικά με την προβολή μοναστικών ιδεωδών, αντιλήψεων και πρακτικών από τις καταχωρήσεις των σχετικών εκκλησιαστικών πρακτορείων ειδήσεων, αυτή τη φορά στα πλαίσια της προβολής κάποιας μονής και της αδελφότητας που την επανδρώνει. Προβολής που μπορεί να μεταφραστεί τόσο σε αύξηση επισκεπτών, όσο και σε μεγιστοποίηση της επιρροής που η αδελφότητα και οι διοικούντες την μπορούν να έχουν και στη διοικούσα Εκκλησία και την εκκλησιαστική ιεραρχία, αλλά και στο λαϊκό στοιχείο της ποιμαινομένης Εκκλησίας.
Δεν είναι, φυσικά, νέο στοιχείο η σταδιακή επικράτηση του μοναστηριακού τυπικού στον κόσμο, φαινόμενο με το οποίο έχουμε και παλαιότερα ασχοληθεί. Εδώ όμως, με τις δυνατότητες που τα ηλεκτρονικά μέσα παρέχουν, έχουμε να κάνουμε με μια μεγιστοποίηση αυτής της τάσης, που δημιουργεί σύγχρονα φαινόμενα. Η προβολή εκπροσώπων του σύγχρονου μοναχισμού και η άκριτη κάποτε άσκηση της πνευματικής πατρότητας, οδηγεί σε διάσταση των πιστών προς τις ενορίες τους και τον ενοριακό και εφημεριακό κλήρο και προσκόλλησή τους σε μοναστήρια και μοναστικές αδελφότητες, τροποποιώντας ουσιαστικά τη σχέση του πιστού με την Εκκλησία και επιδρώντας και σε ανάλογες τελετουργικές εκδηλώσεις των σχέσεων αυτών.
Δεδομένου ότι πρόκειται για φαινόμενα τα οποία βρίσκονται σε εξέλιξη, δεν μπορούμε ακόμη να προβούμε σε οριστική μελέτη τους. Από την άλλη πλευρά, η επισήμανση των σύγχρονων –και εν πολλοίς αστικών– αυτών εκδηλώσεων της λαϊκής θρησκευτικότητας, μπορεί να υποψιάσει τους σχετικούς μελλοντικούς μελετητές, ώστε να ασχοληθούν και με αυτές, στα πλαίσια των ερευνών τους.
Σε κάθε περίσταση, ο ηλεκτρονικός εκκλησιαστικός Τύπος, έχοντας διαχωρίσει τη θέση του από το ευσεβιστικό κίνημα που κυριαρχούσε εν πολλοίς στην ελληνική εκκλησιαστική δημοσιογραφία, επιδρά σήμερα άμεσα πάνω στη διαμόρφωση τόσο της εκκλησιαστικής και θρησκευτικής συνείδησης των πιστών, όσο και στον σχηματισμό ορισμένων βασικών τελετουργικών πρακτικών τους. Στην κατηγορία αυτή θα μπορούσαν να αναφερθούν οι αστικές πανηγύρεις, οι ανάλογες αστικές λιτανείες, οι μεταφορές λειψάνων αγίων και περιπύστων εικόνων, αλλά και τα άμφια, η διακόσμηση και οι συρμοί τους, οι λατρευτικοί στολισμοί των ναών, η καλλιέργεια μοναστικών ιδεωδών και τρόπων ζωής και άλλα.
Συνεπώς, αποτελεί έναν σημαντικό παράγοντα για τη διαμόρφωση της σύγχρονης αστικής θρησκευτικότητας και των εκδηλώσεών της, ο οποίος θα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο μελέτης για τη νεωτερική ελληνική θρησκευτική λαογραφία. Εναν παράγοντα που όλο και περισσότερο προσδιορίζει όχι μόνο τις τελετουργικές εκδηλώσεις των πιστών, αλλά και μέρος των θρησκευτικών τους πεποιθήσεων και τελικά τον τρόπο με τον οποίο ο πιστός αντιλαμβάνεται και προσλαμβάνει τη θρησκεία του.
Δεν θα πρέπει να παραβλέψουμε το γεγονός ότι, σε πολυάνθρωπες και σχετικά απρόσωπες κοινωνίες τείνει να επικρατήσει μια «online» θρησκευτική και τελετουργική πρακτική, μια απρόσωπη και τεχνολογικά εξαρτημένη επαφή του ανθρώπου με τη θρησκεία, ένα φαινόμενο που έχει απασχολήσει συστηματικά τη σχετική βιβλιογραφία. Η τάση αυτή ξεκίνησε από ανάλογη προβολή θρησκευτικών δεδομένων στο διαδίκτυο και σύντομα αυτονομήθηκε και απέκτησε τη δική της δυναμική, ιδιαίτερα σε προτεσταντικές κοινότητες της Αμερικής. Φυσικά, το φαινόμενο αυτό δεν είναι πιθανό να κυριαρχήσει στον χώρο μας, δεδομένης της προσωπικής σχέσης του ορθοδόξου με την Εκκλησία, την πίστη και τους υπολοίπους πιστούς, σίγουρα όμως κάποτε υφέρπει.
Πρόκειται για έναν κλάδο που τώρα αναπτύσσεται και ο οποίος, όπως και από τα προηγούμενα φαίνεται, παρουσιάζει σημαντικές προοπτικές επιστημονικής και ερευνητικής ανάπτυξης. Προοπτικές άμεσα σχετιζόμενες με τον ανθρώπινο πολιτισμό, δεδομένου ότι η θρησκεία αποτελεί, διαχρονικά, μια από τις βασικότερες και σπουδαιότερες παραμέτρους της πολιτισμικής αυτής φυσιογνωμίας και ανάπτυξης.
