Της Αγγελικής Σταματούρου
Σε έναν λόφο κατάφυτο από ελιές, πλησίον του χωριού Οξύλιθος του Δήμου Κύμης – Αλιβερίου στην Εύβοια, βρίσκεται η Μονή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, η επονομαζόμενη Μάντζαρη. Πανηγυρίζει στις 23 Αυγούστου.
Η ιστορία της μονής χάνεται στο βάθος των αιώνων. Γραπτή πηγή για την χρονολόγηση της μονής αποτελεί ο κώδικας, ο οποίος άρχισε να γράφεται το 1608. Στην βιβλιοθήκη της υπάρχουν τρία έγγραφα από δέρμα αιγός, τα οποία πληροφορούν για την ιστορία της. Το 1ο έγγραφο -με ημερομηνία 15 Αυγούστου του 1529- αναφέρεται σε δωρεά κτημάτων των κατοίκων των γειτονικών χωριών Οξυλίθου και Ορίου στη μονή, «δια μνημόσυνον αιώνιον».
Σύμφωνα με το 2ο έγγραφο -στις 4 Απριλίου του 1608- οι πατέρες και ο ηγούμενος της Μονής Κοτσικιάς, παπα Δομέτιος, μην αντέχοντας την ανέχειά τους και αδυνατώντας να αντιμετωπίσουν τα τρέχοντα έξοδα, αποφασίζουν, παρόντος του επισκόπου Μελετίου και με τη σύμφωνη γνώμη των προεστών των γειτονικών χωρίων Οξυλίθου, Ορίου και Οκτωνιάς, να παραχωρήσουν κτηματική περιουσία της μονής τους στη Μονή Μάντζαρη, έναντι του ποσού των 3.000 γροσίων.
Το 3ο έγγραφο είναι γραμμένο στις 4 Αυγούστου του 1771. Οι πατέρες και ο ηγούμενος της Μονής Βύθουλα (περιοχή Ζάρκα, Ν. Εύβοια), έχοντας τη θετική γνώμη των κατοίκων των χωριών Βύθουλα, Ζάρκα και Μεσοχωρίων, με την παρουσία του Δεσπότου Γεδεών, αδυνατώντας, ως και η προηγούμενη μονή, να αντιμετωπίσουν τα εκκλησιαστικά και διοικητικά έξοδα, αποφασίζουν να παραχωρήσουν κινητή και ακίνητη περιουσία τους στη μονή Μάντζαρη, αντί του ποσού των 8.000 γροσίων, προκειμένου να απαλλαγούν από τη χρέη τους.
Τα παραπάνω αποδεικνύουν την ύπαρξη την μονής πριν από τον 16ο αιώνα, τη σημασία της για τους κατοίκους της περιοχής και την καλή οικονομική της κατάσταση. Ας σημειωθεί ότι στην επανάσταση του 1821, η μονή προσέφερε στον αγώνα το ποσό των 8.000 γροσίων. Ο Γρηγόριος Κριεζώτης, αδελφός του οπλαρχηγού της Εύβοιας Ν. Κριεζώτη, εμόναζε εκεί. Στην επανάσταση του 1821 έλαβε μέρος ως στρατολόγος του αδελφού του. Ο Ηγούμενος Παρθένιος έλαβε κι εκείνος μέρος στην επανάσταση. Τέλος την είχαν ως κρυσφύγετό τους οι Ευβοείς οπλαρχηγοί.
Με τη δημιουργία του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, η μονή Μάντζαρη παραμένει εν λειτουργία. Αρχίζει η ανοικοδόμηση των κατεστραμμένων κτιρίων και η αναδιοργάνωση της γεωργικής και κτηνοτροφικής παραγωγής. Παρά τις οικονομικές δυσχέρειες της εποχής, επιβίωσε στο πέρασμα του χρόνου. Τον 20 αιώνα έγινε γυναικεία μονή. Επί μητροπολιτών Παντελεήμονος Φωστίνη και Σεραφείμ Ρόρρη, η μονή ανακαινίζεται και αποκτά νέες πτέρυγες.
Μαρτυρίες των κατοίκων μιλούν για την ηγουμένη Κασσιανή, λίγο πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Επί της εποχής της το μοναστήρι εγνώρισε μεγάλη άνθηση. Κοπέλες της περιοχής μαθήτευαν εκεί την τέχνη του κεντήματος με χρυσή κλωστή. Λειτούργησε και ως οικοτροφείο για άπορες κορασίδες της περιοχής.
Κηρύχθηκε αρχαιολογικό μνημείο, σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 3028/2002 περί προστασίας Αρχαιοτήτων και εν γένει Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Το 2016 η αρχαιολογική υπηρεσία αποκάλυψε τοιχογραφίες εξαιρετικής τέχνης και ομορφιάς στον καθολικό ναό της μονής. Σύμφωνα με πρόχειρη εκτίμηση, χρονολογούνται στον 16ο αιώνα και είναι ανώνυμου αγιογράφου.
Αν και τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας για τη μονή δεν είναι πολλά -η έρευνα συνεχίζεται- συμπεραίνουμε ότι πρόκειται για τόπο με μακραίωνη ιστορία, συνδεδεμένη με τη ζωή των απλών ανθρώπων της περιοχής. Η Χάρις της Παναγίας τους προστάτευε. Στο μοναστήρι έβρισκαν παρηγοριά και δύναμη για να συνεχίζουν τον δύσκολο αγώνα της επιβίωσης.
Σήμερα η μονή παρουσιάζει άριστη κτιριακή κατάσταση. Εξακολουθεί να είναι ένας τόπος γαλήνης και προσευχής. Ενας τόπος που αξίζει κανείς να επισκεφθεί, για να αισθανθεί την ευλογία του Θεού και να ημερέψει η ψυχή.
