Του Ιωσήφ Κόκκινου
Βρίσκεται στις βορειοδυτικές παρυφές του όρους Κανδήλι, 9 χιλιόμετρα νότια της Λίμνης. Η μονή είναι αφιερωμένη στον Αγιο Νικόλαο (προστάτη των θαλασσινών). Η Μονή Γαλατάκη ήταν ανδρική σε όλη τη διάρκεια της πολύκροτης ιστορίας της. Από το 1946, όμως, μετατρέπεται σε γυναικεία.
Στη δυτική πλευρά του συγκροτήματος της Μονής υπάρχει κτισμένος ένας ογκώδης και οχυρός πύργος, που είναι στραμμένος προς τη θάλασσα και χρονολογείται στον 15ο αιώνα. Σύμφωνα με μια παράδοση, τον πύργο έκτισε (ή επισκεύασε) ο Οσιος Δαυίδ ο Γέροντας, για να προστατεύσει τους μοναχούς από τις πειρατικές επιδρομές. Σήμερα ο πύργος έχει καλυφθεί από κεραμοσκεπή και φιλοξενεί το Αρχονταρίκι και την βιβλιοθήκη του μοναστηριού καθώς και μία μικρή έκθεση κειμηλίων.
Η μονή Γαλατάκη διαθέτει μία εξαιρετικά πλούσια «συλλογή» ιερών λειψάνων, κειμηλίων, εικόνων, χειρογράφων και βιβλίων, ανεκτίμητης αξίας. Τα λείψανα φυλάσσονται σήμερα στο καθολικό, σε δρύινο προσκυνητάρι.
Λέγεται ότι η μονή είχε στο παρελθόν μεγαλύτερη συλλογή βιβλίων, τα οποία χάθηκαν κυρίως κατά τον τον 19ο και 20ό αιώνα. Οι πληροφορίες για τη συλλογή των βιβλίων εντοπίζονται σε «Πρωτόκολλο Παράδοσης-Παραλαβής» του 1860. Σ’ αυτό καταγράφονται 54 βιβλία θεολογικού και ιστορικού περιεχομένου. Στην περίοδο της ηγουμενίας του Χρυσάνθου Προβατά, η βιβλιοθήκη εμπλουτίστηκε με πλήθος βιβλίων για την πνευματική κατάρτιση των μοναχών.
Σχεδόν στο σύνολό της, η νεότερη βιβλιοθήκη καταστράφηκε το 1904, ύστερα από εντολή της Νομαρχίας Ευβοίας, για να αντιμετωπισθεί η θανατηφόρα ασθένεια της φυματίωσης.
Βορειοδυτικά και σε απόσταση λίγων μέτρων από τον περίβολό της, βρίσκεται ο σύγχρονος ναΐσκος, αφιερωμένος στον Αγιο Νεκτάριο. Δυτικότερα και σε απόσταση 200 μέτρων, υψώνεται ένας απότομος βράχος, ο λεγόμενος «Κορακόλιθος». Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, στον βράχο, που χρησιμοποιείτο κατά το παρελθόν ως παρατηρητήριο (καραούλι), πειρατές αιφνιδίασαν και δολοφόνησαν κάποιον μοναχό.
Το όνομα της μονής προέρχεται πιθανότατα από τον πλοίαρχο που την ξαναέκτισε, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για τη διάσωσή του, όταν κινδύνευσε στα γειτονικά παράλια. Καταγόταν από τον Γαλατά της Κωνσταντινούπολης.
Θεωρείται η αρχαιότερη και ιστορικότερη μονή της Ευβοίας. Υποστηρίζεται ότι κτίστηκε στα ερείπια αρχαίου ναού αφιερωμένου στον Ποσειδώνα.
Στην περιοχή της μονής Γαλατάκη πολλοί μελετητές τοποθετούν την αρχαία πόλη των Αιγών. Οι πρώτες γραπτές μαρτυρίες για την ιστορία της μονής απαντούν σε Σουλτανικό ορισμό, ο οποίος εκδίδεται στα 1503 από τον Σουλτάνο Βαγιαζήτ Β’. Σύμφωνα με το περιεχόμενό του, η μονή Γαλατάκη είχε ξεκινήσει αρκετά πριν το έτος εκείνο ένα πρόγραμμα εκτέλεσης οικοδομικών έργων, με κύριο σκοπό την προστασία της από επιδρομές πειρατών.
Οι επόμενες μαρτυρίες για την εκτέλεση επισκευαστικών έργων στο κτιριακό συγκρότημα της μονής ανάγονται στα 1562. Τότε οι μοναχοί άρχισαν να ανακαινίζουν τα κελιά στα οποία διέμεναν, ευρισκόμενα σε πολύ άσχημη κατάσταση.
Αναφορά για τη μονή έχουμε το 1588, περίοδο που αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα από τις λεηλασίες του τουρκικού στόλου.
Πυρκαγιά κατά το 1756 κατέστρεψε τα κτίρια της νότιας πτέρυγας της μονής και οι μοναχοί αναγκάστηκαν να ζητήσουν τη βοήθεια του Οικουμενικού Πατριαρχείου για την ανοικοδόμησή της. Ωστόσο, όπως προκύπτει από έγγραφα, η ανέγερση της νότιας πτέρυγας έγινε πολύ αργότερα και συγκεκριμένα στα 1894, από τον τότε ηγούμενο Λεόντιο Κοραχάη.
Στα 1787 ένα αιματηρό επεισόδιο, το οποίο συνδέεται κατά πάσα πιθανότητα με το ζήτημα της συχνής θείας Μεταλήψεως, θα οδηγήσει στην πρόσκαιρη διάλυση της μονής, ενώ η ανασυγκρότησή της από τον ηγούμενο Διονύσιο Χαλκά, που τοποθετείται περίπου στα 1800, θα είναι σύντομη, αφενός λόγω των αρπακτικών διαθέσεων Τούρκων δανειστών της μονής, αφετέρου λόγω των γεγονότων που ακολούθησαν την επανάσταση του 1821.
Ιδιαίτερα για τα τελευταία γεγονότα, σημαντικές μαρτυρίες προσφέρουν έγγραφα, από κείμενα στο Γ.Α.Κ.-Τοπικό Αρχείο Λίμνης. Απ’ αυτά πληροφορούμαστε ότι στα 1819 δύο Τούρκοι δανειστές της μονής Γαλατάκη, «ο Δερβίς και ο Αυδής», κατέλαβαν την μονή. Με την έκρηξη της ελληνικής επαναστάσεως, οι Τούρκοι καταπατητές την εγκατέλειψαν.
Η μονή για κάποιο διάστημα, μεταξύ 1821-1822, χρησιμοποιήθηκε ως αποθηκευτικός χώρος δημητριακών, από τον ήρωα της Επανάστασης Αγγελή Νικολάου ή Γοβιό, ενώ πυρπολήθηκε εκ νέου το 1823, από τα εξαγριωμένα στρατεύματα του Ιουσούφ Μπερκόφτσαλη, τα οποία εισέβαλαν στη Βόρειο Εύβοια. Οταν, στα 1832, η μονή Γαλατάκη ανασυγκροτήθηκε, εμφανίζει στο μοναχολόγιό της δυναμικό 8 μοναχών. Ετσι γλιτώνει από τον νόμο της αντιβασιλείας του 1833, με τον οποίο διαλύθηκαν 400 μοναστήρια σε ολόκληρη την Ελληνική επικράτεια, λόγω πολύ μικρού αριθμού μοναχών.
Στις 24 Ιουλίου 1958 η μονή ανακηρύχτηκε διατηρητέο μνημείο.
Το παρεκκλήσι της σπηλιάς
Στον ανατολικό ελαιώνα της μονής και σε απόσταση 200 μέτρων από τον περίβολό της, υπάρχει το σπηλαιώδες παρεκκλήσι του Αγίου Ανδρέα. Πρόκειται για μικρό μονόχωρο καμαρωτό κτίσμα, μέσα σε φυσικό σπήλαιο. Στην κόγχη του βρίσκεται τοιχογραφία της Παναγιάς της Βρεφοκρατούσας, ενώ η ιστόρηση της σκήτης περιλαμβάνει θέματα από την Γέννηση και τμηματικές μορφές Αγίων, ανάμεσα στους οποίους είναι και ο άγιος Νικόλαος. Μέσα στην σκήτη, σύμφωνα με επιγραφή δύο μοναχών «εκ του Κάστρου Μονεμβασίας», είναι ενταφιασμένη κάποια σημαντική προσωπικότητα. Το κτίσμα χρονολογείται στα τέλη του 16ου αιώνος.
