Του Χρήστου Γ. Κτενά
Έχει σχέση η θρησκεία με τον αθλητισμό και βέβαια με την κορυφαία διοργάνωσή του, που είναι οι Ολυμπιακοί Αγώνες; Η απάντηση είναι απόλυτα καταφατική, καθώς στις οθόνες μας αυτές τις ημέρες, που παρακολουθούμε τις προσπάθειες χιλιάδων πρωταθλητών, η θρησκευτική παράμετρος είναι εμφανής, αρκεί να είναι κανείς λίγο παρατηρητικός. Μπορεί να δει, π.χ., πολλούς αθλητές να κάνουν τον σταυρό τους, κάποιους να μουρμουρίζουν μια προσευχή και άλλους να φορούν ενδύματα που επιβάλλει η θρησκεία τους. Και βέβαια, μακριά από τις κάμερες, είναι δεδομένο πως πάρα πολλοί αισθάνονται την ανάγκη να προσευχηθούν, να μιλήσουν με έναν ιερωμένο και να επισκεφθούν έναν τόπο λατρείας.
Έτσι, και στους Ολυμπιακούς του Ρίο υπήρξε φροντίδα για τη δημιουργία ενός διαθρησκειακού κέντρου στο Ολυμπιακό Χωριό, όπου οι πιστοί Χριστιανοί, μουσουλμάνοι, Εβραίοι, βουδιστές και ινδουιστές βρίσκουν έναν τόπο προσευχής. Οι πέντε αυτές θρησκείες επελέγησαν βάσει των αναγκών των περισσότερων αθλητών και καθεμία έχει στο κέντρο έναν μόνιμο χώρο, χωρητικότητας 50 ατόμων. Μάλιστα, στο κέντρο υπηρετούν 4 καθολικοί και 4 προτεστάντες ιερείς, όπως και 4 κληρικοί από καθεμία από τις άλλες θρησκείες.
Σε ό,τι αφορά π.χ. τους Χριστιανούς, οι Λειτουργίες γίνονται στα αγγλικά, τα ισπανικά, τα πορτογαλικά και άλλες γλώσσες, ανάλογα με τον εκάστοτε κληρικό. Μάλιστα, το κέντρο λειτουργεί από τις 7 το πρωί έως τις 10 το βράδυ και θα είναι ανοιχτό έως τα τέλη Σεπτεμβρίου, όταν θα ολοκληρωθούν και οι Παραολυμπιακοί Αγώνες, ενώ πολλοί αθλητές ήδη έχουν αναζητήσει στο Ρίο έναν χώρο λατρείας της πίστης τους, για να προσευχηθούν.
Θρησκευτικές εντάσεις και ενστάσεις
Η σχέση όμως μεταξύ θρησκείας και Ολυμπιακών Αγώνων δεν ήταν πάντα τόσο οργανωμένη και συναινετική. Για παράδειγμα, το 1936, όταν οι Αγώνες έγιναν στη ναζιστική Γερμανία, ένα κίνημα για το μποϊκοτάζ τους είχε ξεσπάσει σε αρκετές δυτικές χώρες, καθώς το γερμανικό καθεστώς είχε δείξει ολοκάθαρα το ρατσιστικό του πρόσωπο, με τους «νόμους της Νυρεμβέργης» να έχουν καταστήσει τους Εβραίους πολίτες δεύτερης κατηγορίας, μια στρατηγική καταδίωξης που λίγα χρόνια αργότερα θα κατέληγε στο Ολοκαύτωμα. Ειδικά στις ΗΠΑ, εβραϊκές αλλά και Χριστιανικές οργανώσεις ζητούσαν να μην πάει η Ολυμπιακή Ομάδα της χώρας στο Βερολίνο, μια κίνηση που τελικά απέτυχε, αν και διεθνώς αρκετοί εβραίοι στο θρήσκευμα αθλητές απέφυγαν να μετάσχουν στους Αγώνες.
Ένα άλλο περιστατικό που έχει μείνει στην ιστορία των Αγώνων είναι η άρνηση του Βρετανού δρομέα Έρικ Λίντελ, το 1924 στο Παρίσι, να πάρει μέρος στο αγώνισμα των 100 μέτρων, στο οποίο ήταν από τα φαβορί, γιατί αυτό γινόταν Κυριακή, δηλαδή σε θρησκευτική αργία. Ο Λίντελ υπηρετούσε ως ιεραπόστολος στην Κίνα και ήταν από τους πιο γνωστούς σπρίντερ της εποχής. Η επιλογή του όμως να μην τρέξει κατοστάρι δεν του στέρησε ένα μετάλλιο, καθώς προετοιμάστηκε για τα 400 μέτρα (που δεν ήταν η ειδικότητά του) και τελικά όχι μόνο κέρδισε το χρυσό, αλλά έκανε και παγκόσμιο ρεκόρ, ενώ κέρδισε και το χάλκινο στα 200 μέτρα! Η μεγάλη του αυτή επιτυχία τον έκανε ήρωα των αγώνων και ειδικότερα των προτεσταντών αθλητών, ενώ πολλά χρόνια αργότερα η ιστορία του έγινε ταινία, με τίτλο «Οι δρόμοι της φωτιάς» (ένα από τα Όσκαρ ήταν για τη θαυμάσια μουσική του Βαγγέλη Παπαθανασίου), η οποία βραβεύτηκε με 4 Όσκαρ. Δυστυχώς, ο Λίντελ πέθανε το 1945 σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Κίνα, αιχμάλωτος των Ιαπώνων, λίγους μήνες πριν τελειώσει ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος.
Αλλά και το 2012, στους Αγώνες του Λονδίνου, πολλοί αθλητές ήρθαν σε δύσκολη θέση λόγω των θρησκευτικών τους πιστεύω. Τότε οι Αγώνες συνέπεσαν με το Ραμαζάνι, οπότε χιλιάδες Μουσουλμάνοι αθλητές βρέθηκαν στο δίλημμα να τηρήσουν τη θρησκευτική επιταγή και να μην τρώνε καθόλου κατά τη διάρκεια της μέρας ή να κάνουν τη διατροφή που χρειάζονταν. Τελικά το πρόβλημα ξεπεράστηκε με διάφορους τρόπους: κάποιοι αθλητές τήρησαν το Ραμαζάνι και τα εστιατόρια στο Ολυμπιακό Χωριό τούς ετοίμαζαν ειδικά γεύματα για το βράδυ, άλλοι μετέθεσαν τις ημέρες της νηστείας για μετά τους Αγώνες και κάποιοι συνέχιζαν κανονικά την προπόνηση και τη διατροφή τους, έχοντας λάβει έγκριση από τους θρησκευτικούς τους ηγέτες.
Ακόμη, στους φετινούς Αγώνες μεγάλη συζήτηση έγινε για την επιλογή μουσουλμάνων αθλητριών να αγωνιστούν φορώντας στολές και καλύμματα κεφαλής, τηρώντας την επιταγή που θέλει τις γυναίκες με ιδιαίτερα αυστηρό ντύσιμο. Έτσι, είδαμε την αιγυπτιακή ομάδα beach volley, με τις Nada Meawad και Doaa Elghobashy, να φορά ολόσωμες φόρμες και την Elghobashy να έχει και χιτζάμπ στο κεφάλι. Αντίστοιχη εμφάνιση έκανε και η αθλήτρια της Σαουδικής Αραβίας Kariman Abuljadayel στο αγώνισμα των 100 μέτρων στον στίβο, ενώ χιτζάμπ φόρεσε και η Ibtihaj Muhammad, από την ομάδα των ΗΠΑ, η οποία αγωνίστηκε στην ξιφασκία. Μάλιστα, η Muhammad κέρδισε το χάλκινο μετάλλιο στο ομαδικό της σπάθης γυναικών. Η Muhammad είναι ιδιαίτερα γνωστή στις ΗΠΑ και έχει συναντηθεί με το ζεύγος Ομπάμα. Η ίδια δηλώνει πως το χιτζάμπ δεν την εμποδίζει καθόλου στην αθλητική της δράση και πως χαίρεται που απομυθοποιεί τα στερεότυπα που έχει ο κόσμος για τις μουσουλμάνες.
Η πίστη ως στήριγμα
Πώς συνδέουν οι αθλητές την πίστη τους με την προσπάθειά τους; Με βάση δηλώσεις που έχουν γίνει (από αθλητές διαφόρων χωρών και θρησκευμάτων), άλλοι βρίσκουν στη θρησκεία ψυχική ανάταση, άλλοι το πνευματικό περιεχόμενο που να αιτιολογεί τον κόπο τους, ενώ μερικοί αντιμετωπίζουν την αθλητική τους επιτυχία ως θεϊκό σημάδι για την προσωπική τους πορεία προς τη σωτηρία. Κάποιοι δηλώνουν πως έχουν εμπνευστεί από ένα χωρίο των ιερών κειμένων της θρησκείας τους, που εκτιμούν πως εξυμνεί την άθληση και την προσπάθεια, και μερικοί βλέπουν τον πρωταθλητισμό και τις μεγάλες θυσίες που αυτός απαιτεί ως δοξολογία του Θεού.
Σε ό,τι αφορά τους δικούς μας αθλητές που είχαν συμμετοχή στους Ολυμπιακούς Αγώνες, είναι πολλοί που έχουν διακηρύξει δημόσια τη χριστιανική πίστη τους. Για παράδειγμα, στο ίδρυμα της Ευαγγελίστριας στην Τήνο θα δει κανείς ένα από τα μετάλλια του Πύρρου Δήμα, ενώ αφιερώσεις των μεταλλίων τους έχουν κάνει πολλοί ακόμη, όπως η Άννα Βερούλη, που είχε γράψει στο σχετικό βιβλίο επισκεπτών το 1982, έχοντας μόλις κερδίσει το χρυσό στον ακοντισμό στο Πανευρωπαϊκό Πρωτάθλημα, πως «…με τη βοήθεια της Παναγίας νίκησα σ’ αυτόν τον μεγάλο αγώνα το δικό μου χρυσό μετάλλιο. Είναι δικό Της θαύμα». Ο Στέλιος Μυγιάκης, Ολυμπιονίκης στην πάλη, στη Μόσχα, είχε γράψει: «Με πολλή ευλάβεια και πίστη στην Παναγία της Τήνου, που με βοήθησε στο μεγάλο μου έργο και μου έκανε την τιμή να με καλέσει και να με τιμήσει και να δεχθεί το μετάλλιο που με βοήθησε να πάρω, στο μεγάλο και δυνατό κράτος της Μόσχας, στις 22/7/80».
Ποια είναι όμως η άποψη της Ορθόδοξης Εκκλησίας για τον αθλητισμό και τους Ολυμπιακούς Αγώνες; Ο Μητροπολίτης Ναυπάκτου κ. Ιερόθεος σε κείμενο του 2000 για ένα συνέδριο με θέμα «Εκκλησία και αθλητισμός» αναφέρει τα εξής: «Η Εκκλησία δεν διακρίνεται ούτε για τον ιδεαλισμό, που εξυψώνει την ψυχή και περιφρονεί το σώμα, αλλά ούτε και για έναν ματεριαλισμό, που παραγνωρίζει την ψυχή και καταλήγει τελικά στη σωματολατρεία. Θεωρεί ότι ο άνθρωπος αποτελείται από ψυχή και σώμα, καθώς επίσης ότι πρέπει να υπάρχει αρμονία μεταξύ των δύο αυτών στοιχείων του ανθρώπου. Μέσα από αυτήν την προοπτική πρέπει να δούμε ότι οι Πατέρες της Εκκλησίας και γενικά όλη η εκκλησιαστική παράδοση ομιλούν για την άθληση, προτρέπουν τα παιδιά να αθλούνται, χρησιμοποιούν παραδείγματα από τους αθλητικούς αγώνες της εποχής τους για να ομιλήσουν και για την πνευματική άθληση, γνωρίζουν τους κανονισμούς που ίσχυαν την εποχή εκείνη κατά την τέλεση των αγώνων κ.λπ. Για όλους αυτούς τους λόγους η Εκκλησία προτρέπει τα παιδιά να αθλούνται, συγκροτεί διάφορες αθλητικές ομάδες και διοργανώνει αγώνες και πρωταθλήματα, δημιουργεί, ιδίως σε κατασκηνωτικούς χώρους, γήπεδα ποδοσφαίρου, καλαθοσφαίρισης, πετοσφαίρισης κ.λπ. Όμως δεν τα αυτονομεί όλα αυτά από την ατμόσφαιρα που τη διακρίνει, αλλά τα εντάσσει μέσα σε όλη την ολοκληρωμένη προοπτική που έχει για τον άνθρωπο και τη σωτηρία του». Μάλιστα, ο ίδιος τόνιζε πως το 2004 στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας η Εκκλησία μπορούσε «…να γίνει κήρυκας του αληθινού αθλητισμού και του γνησίου Ολυμπισμού», μακριά από την εμπορευματοποίηση, σε ένα πνεύμα ειρήνης, συναδέλφωσης, εθελοντισμού, επικοινωνίας, φιλοξενίας και προώθησης του ελληνικού πολιτισμού.
Οι Πατέρες της Εκκλησίας και γενικά όλη η εκκλησιαστική παράδοση ομιλούν για την άθληση, προτρέπουν τα παιδιά να αθλούνται,
Από τις τιμές στον Δία στους σύγχρονους Αγώνες
Η θρησκευτική φύση των Ολυμπιακών Αγώνων της αρχαιότητας είναι γνωστή, καθώς αυτοί γίνονταν στο όνομα του Δία, με τους ανάλογους εορτασμούς, θυσίες και τάματα. Ο δε μύθος θέλει τους πρώτους Αγώνες -με στεφάνωση των νικητών με κλαδιά ελιάς- να γίνονται από Κρήτες (οι αποκαλούμενοι Ιδαίοι Δάκτυλοι), για να ευχαριστηθεί το βρέφος Δίας.
Το ενδιαφέρον είναι πως στην αναβίωση των Ολυμπιακών το 1896 από τον βαρόνο Πιερ ντε Κουμπερτέν υπάρχει μια θρησκευτική παράμετρος. Ο Κουμπερτέν, ένας αναθρεμμένος από Ιησουίτες διανοούμενος, είχε επηρεαστεί πολύ από τις ιδέες του Τόμας Άρνολντ, ενός γνωστού Βρετανού παιδαγωγού και ιερέα, ο οποίος είχε μεγάλη επίδραση στο εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας του, στα μέσα του 19ου αιώνα. Ο Άρνολντ έγινε γνωστός καθώς ως διευθυντής σχολείου είχε καθιερώσει μια σχολική οργάνωση με έντονη τη θρησκευτική διδασκαλία αλλά και την ενασχόληση με τον αθλητισμό, για μια συνολική, πνευματική και σωματική, ανάταση. Ο Κουμπερτέν τον θεωρούσε θεμελιωτή του οργανωμένου αθλητισμού, ενώ το εκπαιδευτικό του σύστημα το ταύτιζε με τη βρετανική ισχύ, που, συνδυάζοντας παιδεία και θρησκεία, προσέφερε «ηθική και κοινωνική ρώμη». Τελικά, οι αντιλήψεις αυτές για μια θρησκευτική και αθλητική διαπαιδαγώγηση μαζί με τη ρομαντική θεώρηση του Κουμπερτέν για την αρχαία Ελλάδα μετουσιώθηκαν στην ιδέα για αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων και την αντίστοιχη εκεχειρία.
