Στο μοναστηριακό συγκρότημα της πόλεως, πλάι σ’ αυτά τα αξιόλογα και ιστορικά μοναστήρια ήρθε να προστεθεί μόλις το 1972 η γυναικεία Ιερά Μονή της Αγίας Ειρήνης της Μεγαλομάρτυρος πάνω σε λόφο απέναντι από το 412 Στρατιωτικό Νοσοκομείο στα βορειοανατολικά της πόλεως.
Ιδρυτής της Ιεράς Μονής υπήρξε ο μακαριστός Μητροπολίτης Ξάνθης και Περιθεωρίου κυρός Αντώνιος Κλαουδάτος (+25.7.94) ενώ κτήτωρ ο μακαριστός Πρωτοσύγκελλος της αύτης Μητροπόλεως, πανοσιολογιώτατος Αρχιμανδρίτης Αντώνιος Δαλάτσης (+13.1.94).
Αρχική σκέψη των Πατέρων ήταν να ιδρύσουν ένα ιεραποστολικό κέντρο με πλούσια φιλανθρωπική και κοινωνική δράση. Κύριο έργο και μέλημα του κέντρου θα ήταν η φιλοξενία, μόρφωση και ανατροφή απορφανισθέντων τέκνων και μάλιστα από χώρες που είχαν εμπλακεί σε πόλεμο. Σύντομα όμως κατάλαβαν ότι εντός των κόλπων της Εκκλησίας ήταν αδιανόητο να λειτουργήσει ένα τέτοιο τυπικό ίδρυμα με κοσμικό πνεύμα, χωρίς λειτουργική-προσευχητική ζωή, με “κορμό” του ένα διοικητικό συμβούλιο από “συμπονετικούς” κοσμικούς. Μόνο στα επάξια και φιλόπονα χέρια μοναχών έπρεπε να εμπιστευθούν το κέντρο, ένα κέντρο που θα έπαιρνε ζωή από ένα Ορθόδοξο μοναστήρι. Προστάτης Αγιος της Μονής ορίστηκε η Αγία Μεγαλομάρτυς και Ιεραπόστολος Ειρήνη που θα κρατούσε στη στοργική αγκαλιά της όλους όσοι εξαιτίας του πολέμου υπέφεραν χάνοντας την επί γης ειρήνη.
Πού θα βρίσκονταν όμως μοναχές να διακονήσουν αυτό το υψηλό έργο στην ακριτική περιοχή της Ξάνθης; Οι επανειλημμένες αιτήσεις του Σεβασμιωτάτου στις γειτονικές Μονές της Μακεδονίας απέβησαν άκαρπες. Τη λύση σ’ αυτό το ουσιαστικό θέμα έδωσε με τις πρεσβείες της Αγίας Μεγαλομάρτυρος ο Θεός, σ’ ένα προσκυνηματικό ταξίδι του Πρωτοσυγκέλλου στους Αγίους Τόπους.
Με την ευλογία της μακαριστής Καθηγουμένης Μοναχής Βαρβάρας και του επίσης μακαριστού Πατριάρχου Ιεροσολύμων Βενεδίκτου του Α΄ (+1981) έφυγαν στις 18 Οκτωβρίου 1978 για την Ελλάδα οι Παλαιστίνιες μοναχές και αδελφές κατά σάρκα Σεργία (νυν Καθηγουμένη) και Ειρήνη, από την Ορθόδοξο Ρωσική Ιερά Μονή της Αγίας Μαρίας της Μαγδαληνής στα Ιεροσόλυμα.
Αμέσως τα κτήρια της Μονής έλαβαν ζωή με την παρουσία και προσευχή των 2 μοναχών. Με πίστη στον Θεό και αγάπη στο έργο τους άρχισαν να εργάζονται εντατικά για την όσο το δυνατόν αρτιότερη συγκρότηση και μετατροπή του χώρου σε Μοναστικό ίδρυμα. Τόσο μεγάλος ήταν ο ενθουσιασμός τους που άρχισαν να υπερπηδούν τις δυσκολίες του πρώτου καιρού της εγκαταστάσεώς τους, με τον ζήλο τους για την εκμάθηση της Ελληνικής γλώσσας. Παλαιστίνιες στην καταγωγή με ελληνική ψυχή και φρόνημα! Οντως: όπου υπάρχει ο συνεκτικός κρίκος της Ορθοδοξίας, εκεί καταλύονται οι εθνικότητες και καλλιεργείται ο γνήσιος φιλελληνισμός και η αγάπη για την Ελλάδα, ως Μητέρα και Μητρόπολη της Ορθοδοξίας και του πολιτισμού.
Η διακριτική παρουσία του Σεβασμιωτάτου και του Πρωτοσυγκέλλου μαζί με την συμπαράσταση του ιερού κλήρου και του ευσεβούς λαού της Ξάνθης έδωσαν τη δυνατότητα στη Μονή να αναπτυχθεί ταχύτατα. Το νέο πνευματικό μελίσσι άρχισε να εργάζεται εντατικά με δύο σκοπούς:
α) Την ανάπτυξη της Μονής σε πρότυπο γυναικείο Κοινόβιο το οποίο έλειπε από τη Μητροπολιτική περιφέρεια και το οποίο θα διακονούσε στο κοινωνικό και λειτουργικό έργο της Εκκλησίας. Η καθημερινή Θεία Λειτουργία που τελούσε ο αείμνηστος Πρωτοσύγκελλος και τα διακονήματα των μοναχών, έτρεψαν το βλέμμα του Θεού και του λαού που άρχισαν να καταφεύγουν στη Μονή σαν σε λιμάνι σωτηρίας.
β) Τη σύσταση του Ιεραποστολικού κέντρου (εκκλησιαστικού ορφανοτροφείου θηλέων). Ετσι ατύπως και προτού εκπνεύσει το 1978, άρχισαν να καταφθάνουν ένα-ένα τα κορίτσια από την εμπόλεμη ζώνη της Παλαιστίνης. Εκτός από τα ορφανά, καταφύγιο στα χέρια της Αγίας Ειρήνης μπορούσαν και μπορούν να βρουν παιδιά αναξιοπαθούντων πολυτέκνων οικογενειών ή απροστάτευτα. Το Μοναστήρι οφείλει να τους παρέχει στέγαση, σίτιση, εκπαίδευση και αποκατάσταση, κάθε οικονομική-υλική αλλά και ηθική δυνατότητα μέχρι τα 24 τους χρόνια, έτσι ώστε να αποκτήσουν μία υγιή και ψυχικά ισορροπημένη προσωπικότητα και να μπορέσουν να ενταχθούν ομαλά στην κοινωνία όταν φύγουν από τη Μονή. Πρώτος διευθυντής του Ιδρύματος διετέλεσε μέχρι του αιφνιδίου θανάτου του (αυτοκινητιστικό δυστύχημα) ο Πρωτοσύγκελλος της Μητροπόλεως Αρχιμανδρίτης Αντώνιος.
Με τη μέριμνα των Πατέρων και την ανύστακτη φροντίδα της Ηγουμένης διοργανώθηκε άριστα το πνευματικό αυτό στολίδι της Τοπικής Εκκλησίας. Η εμπειρία της Γεροντίσσης ή Μητέρας, όπως την αποκαλούν τα παιδιά, βοήθησε στην ομαλή λειτουργία του Μοναστηριού. Γνώστης του Μοναχισμού από παιδικής ηλικίας και με εφόδιό της την υπακοή στον Σεβασμιώτατο και τον πνευματικό, αλλά και τη γνώμη των Αγίων Πατέρων που σέβεται και βαθιά κατέχει, προσπαθεί να συμβάλλει στην πνευματική καλλιέργεια των μοναχών αλλά και των παιδιών που όντως, με την αγάπη της, βρίσκονται σε οικογενειακό περιβάλλον.
Μέχρι το έτος 1995 η αδελφότης της Μονής διαμοιρασμένη στα 3, διακονούσε εκ περιτροπής τις 3 Μονές, Αγ. Ειρήνης, Αρχαγγελιωτίσσης και Καλαμούς, επειδή οι 2 τελευταίες λόγω ελλείψεως προσωπικού παρέμεναν κλειστές και ο κόσμος ζητούσε επίμονα να λειτουργείται εκεί.
Ετσι, 20 χρόνια αργότερα, καταφεύγουμε για προσευχή και πνευματική οικοδομή στον οίκο της Αγίας Μεγαλομάρτυρος, στην ιερή μάνδρα των μοναζουσών και το στοργικό σπίτι των εμπερίστατων παιδιών.
