Γράφει ο Σταύρος Γουλούλης
Δρος Βυζαντινής Τέχνης
Οι τρεις πρωτοπόροι δάσκαλοι του 19ου αιώνα θεμελιωτές της σύγχρονης επιστήμης αποτελούν πρότυπα σήμερα; Είναι οι Δαρβίνος (C.Darwin, 1809-1882) στην Αγγλία. Mαρξ (C. Marx, 1818-1883) στη Γερμανία (και Αγγλία). Φρόιντ (S. Freud, 1856-1939) στην Αυστρία. Με τρεις συγκλονιστικές “θεωρίες εξέλιξης”, έχοντας ρίζες στην ελληνική σκέψη. Ο πρώτος παρουσίασε την εξέλιξη των ειδών. Ο δεύτερος την εξέλιξη της κοινωνικής-πολιτικής ζωής του ανθρώπου. Και ο τρίτος την εσωτερική εξέλιξη του ατόμου από το υλικό σώμα (id) στο ego και superego.
Από τους τρεις οι δύο (Marx, Freud) ανήκουν στην εβραϊκή διασποράτης Ευρώπης. [Λέγεται το ίδιο για τον Δαρβίνο, αλλά ήταν Χριστιανός]. Γόνοι αστικών οικογενειών, έζησαν την εκπληκτική ανάπτυξη τωνεβραϊκών κοινοτήτων, μαζί με την ακμή των ευρωπαϊκών πόλεων.Οι πόλεις τον 19ο αιώνα δεν ήταν πια έρμαια επιδημιών, πείνας,καταστροφών, πυρκαγιών, όπως στον Μεσαίωνα. Νέα επέκταση γνώρισαν σε οικοδομικά τετράγωνα με λαμπρά δημόσια κτήρια αλλά καικαλύτερες κατοικίες. Οχι πια νέα ανάκτορα, αλλά Υπηρεσίες στονπολίτη.
Με εξέχοντα πανεπιστήμια, έδιναν ευκαιρία σε όσους είχανόρεξη για μάθηση να σπουδάσουν, να κατακτήσουν τη ζωή τους.Η μέση αστική τάξη που ανήκαν και οι τρεις πρωτοπόροι, στην οποίαεντάχθηκε επί αιώνες η εβραϊκή, είχε πρωτεία σε αυτή την εκτίναξη τουανθρώπου. Οι Εβραίοι σπάνια ασχολήθηκαν με τον πρωτογενή τομέα,αλλά με τον δευτερογενή, το εμπόριο. Μόλις η εξέλιξη των ευρωπαϊκώνκρατών έφερε σε ανάπτυξη τον τριτογενή τομέα, αμέσως τον άρπαξανστα χέρια τους. Δεν ήταν όλοι οι Εβραίοι πλούσιοι να κάνουν μπάνιο στοχρυσάφι. Το αντίθετο, φτωχολογιά που δεν είχε διέξοδο πέρα απόμόρφωση, να πλαισιώνει κάθε επίπεδο της κοινωνικής ζωής: στρατό,πανεπιστήμια, τέχνη, πολιτική.
Η ανάγκη και η προοπτική καλύτερηςζωής τούς οδήγησαν εδώ, όπου θα εύρισκαν περισσότερο πολιτισμό,μακριά κάπως από τον τότε χύδην ρατσισμό της αγοράς. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό όλων αυτών των ομάδων ήταν ότι περιείχαν καλλιεργημένους ανθρώπους, ειρηνιστές, αντιρατσιστές.Αλλωστε ορισμένοι Λόγιοι της εβραϊκής Διασποράς που δεν ήθελαν ναδημιουργηθεί το κράτος του Ισραήλ, ήθελαν τον Εβραϊσμό πιο κοντά στη δημιουργική Ουτοπία, όπως λίγο-πολύ παρέμεινε ο Ελληνισμός (146π.Χ.-1830). Βέβαια άλλοι Εβραίοι ασχολήθηκαν με τη διαρκήεπανάσταση. Ας πούμε ότι είχαν πάρει τον δρόμο του πολέμου… Θεωρείται ότι είναι εξελικτική γενικά η μονοθεϊστική εβραϊκήσκέψη. Εισήγαγε την γραμμική εσχατολογία, την τελική Ημέρα του Κυρίου. Αυτό είναι το αρχείο του εβραϊσμού κατά τον σύγχρονο J.Derrida, oπότε οι τρεις πρωτοπόροι συνέλαβαν ή εμπέδωσαν μία κεντρική θεωρία πάνω στην εξέλιξη στο βιολογικό, κοινωνικό, καιατομικό ψυχολογικό/υπαρξιακό επίπεδο.
Οι σχολές βέβαια πουδημιούργησαν, έδωσαν μαθητές που προχώρησαν τη σκέψη τους,ξεπέρασαν τους μεγάλους δασκάλους, έδωσαν άλλα συμπεράσματα,πάντως είναι στη συνέχειά τους.Πέρασαν σίγουρα και από την ελληνική σκέψη, για την ακρίβειαστην ελληνίζουσα ευρωπαϊκή, μια και αυτή ήταν εξέλιξη της ελληνικής επιστήμης. Ο Δαρβίνος ανέπτυξε ουσιαστικά τον υλοζωϊσμό τηςπροσωκρατικής φιλοσοφίας. Η ύλη είναι άψυχη και έμψυχη ταυτόχρονα. Ο Μαρξ στηρίχθηκε στο εγελιανό σύστημα θέση – αντίθεση – σύνθεση,που κι αυτό στηρίχθηκε στο πλατωνικό λόγος – αντίλογος – διάλογος. Ο Φρόιντ στηρίχθηκε εν πολλοίς στην ελληνική μυθολογία, έχοντας τονμύθο του Οιδίποδα ως βάση της σκέψης του.
Μερικοί λένε ότι και οι τρεις έβγαλαν θεωρίες λες και είχαν σκοπό νακάνουν δύσκολη τη ζωή μας, -έτσι κι αλλιώς αστική- μακριά από τηφύση και τη ζωτικότητα της αγροτιάς, μίζερη για πολλούς. Ή τουλάχιστον τους αξιοποίησε αμέσως το πολιτικό-οικονομικό σύστημα,που διείδε στον ωμό ρεαλισμό τους μία καλή βάση για να οικοδομήσειπολιτική χωρίς αναστολές. Η θεωρία του Δαρβίνου για την εξέλιξη των ειδών, έφερε επί τάπητος το μέγα θέμα της φυσικής “επιλογής”. Επικρατεί ο βιολογικά ισχυρότερος; Οπότε πάνε στην άκρη όλες οι αξίες,η ηθική ως ανασταλτικά στοιχεία; Η αγάπη είναι και αδυναμία;
Η θεωρία του Μαρξ για την αταξική κοινωνία, κατάλοιπο του εβραϊκού μεσσιανισμού, έδινε στον άνθρωπο επίγειο Παράδεισο. Η θρησκεία ήταν για παρηγοριά (χωρίς κακή ή καλή σημασία) στον άνθρωπο να αντέξειτον πόνο, τον επερχόμενο θάνατο; Και η θεωρία του Φρόιντ μιλούσε για ικανοποίηση των ενστίκτων, όλα τα άλλα είναι υποκατάστατα, ακόμη καιο πολιτισμός προάγεται από ειδικά άτομα με αποκλίνουσα διανοητική συμπεριφορά. Σίγουρα και οι τρεις πήραν κάποια πράγματα ανάποδα.
Ο 19ος αιώνας μπροστά σε όσα ακολούθησαν οπωσδήποτε υστερεί του 20ού-21ου. Η εξέλιξη (φυσική επιλογή) είναι φυσική ανάγκη, ενώ η ηθική στάση είναισυνειδητή επιλογή του ατόμου. Η πάλη των τάξεων είναι υπαρκτή, αλλάο ανθρώπινος συναισθηματισμός ενώνει τα αντίθετα. Και ο ερωτισμός πέραν του αφροδισιακού είναι κάτι θετικό, προς το ωραίο, τη δημιουργία,μέσον για ευτυχία. Ο δρόμος που άνοιξαν τόσον οι τρεις μεγάλοι αλλά και χιλιάδες άλλοι, μπορεί να ήταν τότε τραχύς, ήταν όμως η αρχή για να πάρει στροφές η ανθρωπότητα. Η αρχή είναι δύσκολη αλλά αν την πάρει κανείς σωστά, η επιτυχία είναι δεδομένη.
