Γράφει ο Σταύρος Γουλούλης
Δρος Βυζαντινής Τέχνης
Κάποτε (έως 1912) τα ελλαδικά σύνορα ήταν στις εκβολές του Πηνειού. Υπήρχε λιμανάκι που λειτουργούσε από τα βυζαντινά χρόνια κι ερχόταν κανείς με πλοίο από και προς Θεσσαλονίκη ή Νότια Ελλάδα. Ο Μακεδονικός αγώνας από εδώ ετροφοδοτείτο. Ολον τον πλου ή την από ξηρά πορεία προς Νότον ιδιωτών και στρατών, μέσω Οσσας/Κισσάβου, Μαυροβουνίου και Πηλίου, κάλυπτε αμυντικά μια σειρά από οχυρά. Από τον Πηνειό και τη βυζαντινή Καρίτσα έως το Τρίκερι, η αρχαία δασώδης Μαγνησία ουσιαστικά ήταν σαν νησί, απομονωμένη από τον θεσσαλικό κάμπο, ενώ τα χωριά της έβγαζαν καραβοκύρηδες και ναύτες. Είναι η χώρα, η Μελίβοια, του τοξοβόλου ήρωα Φιλοκτήτη (οι τοξότες ακμάζουν σε δάση, ζούγκλες…).
Υπήρχαν όμως και πλήθος μοναστήρια. Τον 11ο-12ο αιώνα η περιοχή καταγράφεται στα αγιολογικά κείμενα του οσίου Χριστοδούλου της Πάτμου! Το 1088 ο Χριστόδουλος πήγε στην Κων/πολη για να ζητήσει την Πάτμο, την ίδρυση μονής προς τιμήν του αγίου Ιωάννου Θεολόγου. Πλησίαζε η χιλιετία της δημοσίευσης του βιβλίου της Αποκαλύψεως (95/96 μ.Χ. Ευσέβιος, Εκκλησιαστική Ιστορία, Γ’, 18). Αντί αυτού του προτάθηκε από τον Αλέξιο Κομνηνό να αναλάβει την οργάνωση της παλαιάς μοναστικής πολιτείας, των Κελλίων ή Ζαγοράς που βρισκόταν σε ένα θεσσαλικό «Ορος, τοις πάσι επίδηλον». Πιθανόν εννοεί την κορυφή του Κισσάβου, η οποία είναι ορατή από παντού, Θεσσαλονίκη, Χαλκιδική, κοκ. Το αρχικό όνομα όμως ήταν Ζαγορά, λέξη σλαβικής καταγωγής που σημαίνει η πίσω πλευρά του όρους, όπως λεγόταν έως τον 18ο αι. όλη η ανατολική ακτή έως το Πήλιο, σε συνάρτηση με την πεδινή Θεσσαλία. Τα κείμενα ομιλούν για σμήνος μοναχών που έμεναν σε μονύδρια, κελλιά, όπως πράγματι εντοπίσθηκαν πλείστα τέτοια στην Ανατολική Οσσα-Μαυροβούνιο. Ο Χριστόδουλος έγραψε ένα Τυπικό με εντολή του Αλεξίου, αλλά το απέρριψαν οι Κελλιώτες. Η πνευματική ακηδία τούς στέρησε τη δυνατότητα μιας καλύτερης οργάνωσης, οπότε υπό καθεστώς ιδιορρυθμίας, διαιρεμένοι, δεν άντεξαν στις ιστορικές περιπέτειες του τόπου.
Ωστόσο αναδείχθηκαν μεμονωμένα μοναστήρια ή διατηρήθηκαν τοπωνύμια (βλ. Google). Ο Αγιόκαμπος π.χ. είναι ο κάμπος του Αγίου, πιθανόν του Ιωάννου Θεολόγου που είναι πιο πάνω στον ορεινό όγκο, τον Κούτζιμπο, γεμάτο από μοναστικά ερείπια, στο ακρωτήριο του Κισσάβου, τον Δερματά, κοντά στην Αθανάτη. Το χωριό Σκήτη δηλώνει μοναστική παρουσία σε μεγάλη έκταση. Ομως η Αγιά (Αγία) στα ενδότερα είναι γεμάτη με δεκάδες βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες. Ανήκει στη Μητρόπολη Δημητιράδος-Βόλου, διαθέτει δε εκκλησιαστικό μουσείο. Δίπλα το Βαθύρεμα και απέναντι η Δέσιανη (Βέσαινα) σώζουν βυζαντινές επισκοπές! Πιο πάνω στην Ανατολή/Σελίτσανη είναι η μονή Προδρόμου που ίδρυσε ο νεομάρτυρας όσιος Δαμιανός (+Λάρισα 14 Φεβ.1568), σήμερα γυναικεία μονή με πολλές μοναχές εξ αλλοδαπής. International! Στη Νιβόλιανη (Νερόμυλοι) άλλη μία βυζαντινή μονή της Παναγίας, ενοριακός ναός. Πιο κάτω η μονή του Αγίου Παντελεήμονος, που πρόσφατα αναστηλώθηκε με άλλη αδελφότητα. Η περιοχή εκκλησιαστικά ανήκει στη Μητρόπολη Δημητριάδος μέχρι πιο βόρεια τα πασίγνωστα ιαματικά λουτρά του Κόκκινου Νερού. Στο Στόμιο, στον Πηνειό, υπάρχει η μονή Αγίου Δημητρίου Στομίου με καθολικό (α’ φάση) του 11ου-12ου αιώνα, ενώ η β’ φάση του 14ο αι. ολοκληρώθηκε τον 16ο αι. Σήμερα αναστηλώθηκε ολόκληρη με τολμηρό πρόγραμμα του Υπουργείου Πολιτισμού. Τολμηρό γιατί ένα μνημείο που σωζόταν μισό, χάρη σε καταπληκτικά σχέδια που άφησε ο Γάλλος περιηγητής Alfrend Mezieres υπήρξε δυνατότητα μιας σίγουρης αναστήλωσης.
Και πάλι στα βυζαντινά Κελλία. Μετά το 1204 για λίγα χρόνια που έμειναν οι Φράγκοι στη Θεσσαλία, ο Λατίνος αρχιεπίσκοπος Λαρίσης επέβαλε φόρους στα Κελλία και προφανώς δεν πλήρωναν μέχρι τότε στον Ορθόδοξο μητροπολίτη Λαρίσης. Ο πάπας Ιννοκέντιος Γ’ όμως τους απάλλαξε (1209). Τον 13ο αιώνα το «Ορος των Κελλίων», όπως λεγόταν επί το λογιώτερον, αναφέρεται από δύο ειδικά αγιολογικά κείμενα. Το πρώτο είναι των οσίων Συμεών και Θεοδώρου, ιδρυτών του Μεγάλου Σπηλαίου, οι οποίοι ξεκίνησαν από το Αγιον Όρος και πέρασαν από τα Κελλία. Το άλλο είναι των δύο ιδρυτών της μονής Σουμελά Πόντου, Βαρνάβα και Σωφρονίου, οι οποίοι ξεκίνησαν από την Αθήνα. Aνάγονται σε μια εποχή επιστροφής στο λαμπρό εκκλησιαστικό παρελθόν.
Εκτοτε τα Κελλία δεν αναφέρονται ποτέ πια, όπως γενικά ο πληθυσμός του Κισσάβου και του κάμπου της Λάρισας συρρικνώνεται. Πειρατές Τούρκοι, επιδρομείς (Καταλανοί), θανατικό (πανώλης), κτλ. Ωστόσο οι εντόπιοι διατηρούσαν οι πιο παλαιοί την παράδοση ότι η περιοχή ήταν ένα μικρό Αγιον Ορος. Αν κοιτάξει κανείς πάνω από την Καρίτσα ή στην περιοχή Μελίβοιας θα δει πολλά εκκλησάκια που δηλώνονται από τις υψηλές βελανιδιές, οι οποίες ως γνωστόν δεν κόβονταν από σεβασμό, δεν έγιναν ποτέ ιδιοκτησίες εντοπίων.
Σήμερα το πάλαι ποτέ Ορος των Κελλίων, την ανατολική ακτή, μπορεί να περιοδεύσει κανείς με το αυτοκίνητο σε λίγες ώρες με στάσεις. Και θα καταλάβει γιατί οι μοναχοί διάλεγαν τέτοια μέρη με θέα στο Αιγαίο…
