Του Χρήστου Γ. Κτενά
Το 2012 το αμερικανικό ερευνητικό κέντρο Pew δημοσίευσε μια έρευνα σχετικά με την εξάπλωση των θρησκειών παγκοσμίως, βασισμένη σε ένα σύνολο περίπου 2.500 στατιστικών ερευνών, δημοσκοπήσεων και επίσημων πληθυσμιακών μετρήσεων, σε μια ευρύτερη προσπάθεια για την καταγραφή του ρόλου της θρησκείας στην ανθρώπινη κοινωνία όπως και των σχετικών τάσεων αλλαγής.
Με βάση αυτή την έρευνα, είναι πολύ ενδιαφέρον να εστιάσουμε σε μερικά ευρήματά της και να τα σχολιάσουμε, ξεκινώντας από την πληθυσμιακή κατανομή των θρησκειών. Εκεί βλέπουμε την πρωτοπορία των χριστιανικών δογμάτων, τα οποία αντιπροσωπεύουν σχεδόν το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού. Ακολουθούν οι μουσουλμάνοι με 23,2%, ενώ τρίτη ομάδα είναι όσοι δηλώνουν ότι δεν έχουν κάποια θρησκευτική ένταξη. Η συγκεκριμένη ομάδα ξεπερνά τους ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, όμως δεν μπορεί κανείς να τους χαρακτηρίσει όλους ως άθεους, καθώς πολλοί δηλώνουν μεταφυσικές αγωνίες ή και πίστη σε μια ανώτερη δύναμη, αλλά επιλέγουν να μην ακολουθήσουν ένα συγκεκριμένο δόγμα. Ενδιαφέρον είναι ότι οι τρεις μεγαλύτερες θρησκείες (Χριστιανισμός, Ισλάμ, Ινδουισμός) συγκεντρώνουν περίπου το 70% των πιστών παγκοσμίως, κάτι που μπορεί να σχολιαστεί ως μια μείωση της θρησκευτικής ποικιλότητας (καθώς οι αποκαλούμενες «μικρές», από πλευράς πιστών, θρησκείες με παγκόσμια εξάπλωση έχουν ένα ελάχιστο ποσοστό που δεν ξεπερνά το 1%). Μικρό ποσοστό, τέλος, σχεδόν 6%, έχουν οι τοπικές, παραδοσιακές, ανιμιστικές και άλλες θρησκείες που ταυτίζονται συνήθως με μια συγκεκριμένη φυλή ή ομάδα και οι οποίες μάλλον φθίνουν στο πέρασμα του χρόνου.
Γεωγραφική κατανομή
Μεγάλες διαφορές συναντάμε στο πώς είναι κατανεμημένοι οι πιστοί κάθε θρησκείας στον πλανήτη. Αρχικά οι Χριστιανοί εμφανίζουν την πιο ισορροπημένη κατανομή, καθώς από αυτούς ζει το 26% στην Ευρώπη, το 24% στην Λατινική Αμερική και την Καραϊβική και το 24% στην Υποσαχάρια Αφρική. Αντίθετα, Βουδιστές, Ινδουιστές και παραδοσιακές τοπικές θρησκείες ζουν σχεδόν κατά απόλυτη πλειονότητα στην Ασία, με ποσοστά που ξεκινούν από το 89% (παραδοσιακές θρησκείες), για να φθάσουν στο 99%, όπου -αναμενόμενα- είναι οι Ινδουιστές, που συγκεντρώνονται αποκλειστικά στην Ινδική Χερσόνησο.
Η Κίνα ξεχωρίζει, καθώς συγκεντρώνει το μεγαλύτερο τμήμα όσων δηλώνουν μη θρησκευτικά ενταγμένοι (περίπου 700 εκατομμύρια), ένα αποτέλεσμα και της μακροχρόνιας αντιπαράθεσης του κομμουνιστικού καθεστώτος της χώρας με κάθε θρησκεία, αλλά και της σχετικής παράδοσης της χώρας. Καθώς οι θρησκείες που είχαν εκεί αναπτυχθεί (όπως ο Κομφουκιανισμός και ο Ταοϊσμός) δεν είχαν ένα αυστηρό τυπικό, ενώ συνδέονταν με τοπικές παραδόσεις.
Τέλος, οι Μουσουλμάνοι συγκεντρώνονται κατά 62% στην Ασία, το 20% βρίσκεται στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, ενώ το 16% κατοικεί στην Υποσαχάρια Αφρική. Ως επικρατούσα θρησκεία βρίσκονται σε 49 χώρες, ανάμεσά τους στις 19 από τις 20 της Μέσης Ανατολής.
Η Κίνα ξεχωρίζει, καθώς συγκεντρώνει το μεγαλύτερο τμήμα όσων δηλώνουν μη θρησκευτικά ενταγμένοι (περίπου 700 εκατομμύρια)
Πλειονότητα ή μειονότητα;
Ένα από τα πιο κρίσιμα ζητήματα είναι το κατά πόσον οι πιστοί μιας θρησκείας ζουν στον τόπο τους ως θρησκευτική πλειονότητα ή ως μειονότητα. Συνολικά το 27% των πιστών ζουν ως μειονότητα (μια γενική κατηγοριοποίηση που δεν περιλαμβάνει τις επιμέρους δογματικές διαιρέσεις, π.χ. τους Σουνίτες Μουσουλμάνους που ζουν σε περιοχές Σιιτών). Με βάση αυτό το στοιχείο, Ινδουιστές και Χριστιανοί εμφανίζονται ως οι πιο ομοιογενείς πληθυσμοί (όπως και οι Μουσουλμάνοι). Ειδικά οι Χριστιανοί αποτελούν την πλειονότητα σε 157 χώρες του κόσμου, κάτι που τους δίνει την απόλυτη πρωτοκαθεδρία σε ό,τι αφορά τη θρησκευτική πίστη της παγκόσμιας πολιτικής εξουσίας (ενώ, βέβαια, στις χώρες αυτές περιλαμβάνονται οι ισχυρότερες του κόσμου).
Ηλικιακή κατανομή
Το πόσο νεαρό είναι το σώμα πιστών κάθε θρησκείας είναι ένα ενδιαφέρον ζήτημα, καθώς μπορεί να μετρηθεί ως δείγμα ζωτικότητας αλλά και πληθυσμιακής μεγέθυνσής της.
Έτσι, ενώ ο παγκόσμιος μέσος όρος ηλικίας είναι τα 28 έτη, οι Μουσουλμάνοι και οι Ινδουιστές εμφανίζονται να έχουν μικρότερο μέσο ηλικιακό όρο, στα 23 και στα 26 χρόνια, αντίστοιχα. Ο λόγος είναι ότι στις περιοχές όπου ζουν οι περισσότεροι πιστοί αυτών των θρησκειών υπάρχει υψηλός ρυθμός γεννήσεων, οπότε κατεβαίνει ο μέσος όρος. Αντίθετα, οι Χριστιανοί, που καταγράφουν μέσο όρο τα 30 έτη, έχουν μεγάλη εσωτερική απόκλιση. Έτσι, οι Χριστιανοί στην Ευρώπη (μια ήπειρο που γερνά) έχουν μέσο όρο ηλικίας τα 42 έτη, κάτι που ισοσκελίζεται από τους Χριστιανούς στην Υποσαχάρια Αφρική, με μέσο όρο τα 19 έτη. Αντίστοιχη εικόνα έχουν οι Μουσουλμάνοι, αλλά, επειδή το πλήθος τους βρίσκεται στην Αφρική και τη Μέση Ανατολή, περιοχές με διαρκώς αυξανόμενο πληθυσμό, ο μέσος όρος τους παραμένει χαμηλά. Προσφέροντας, έτσι, ένα σώμα πιστών ιδιαίτερα νεανικό, άρα -θα σχολιάσουμε- και με έντονο θρησκευτικό συναίσθημα, γεμάτο πάθος και ένταση, που, σε συνδυασμό με τις τοπικές πολιτικοκοινωνικές συνθήκες, μπορεί να εξηγήσει και σε μεγάλο βαθμό τα φαινόμενα θρησκευτικού φανατισμού.
Στη δεκάδα με τα μεγαλύτερα χριστιανικά κράτη μόνο ένα είναι ευρωπαϊκό, η Γερμανία
Η εξάπλωση του Χριστιανισμού
Τα 2,2 δισεκατομμύρια Χριστιανοί έχουν τη μεγαλύτερη κατανομή στον κόσμο, και ειδικότερα κυριαρχούν σε Ευρώπη (το 75,2% του πληθυσμού), Λατινική Αμερική (90%) και Βόρεια Αμερική (77,4%), ενώ φθάνουν και το 62,9% στην Υποσαχάρια Αφρική. Η χώρα με τους περισσότερους Χριστιανούς στον κόσμο είναι οι ΗΠΑ (με 243 εκατομμύρια) και ακολουθούν η Βραζιλία με 173 εκατ., το Μεξικό με 107 εκατ. και η Ρωσία με 104 εκατ. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη δεκάδα με τα μεγαλύτερα χριστιανικά κράτη μόνο ένα είναι ευρωπαϊκό, η Γερμανία, ενώ τα δέκα αυτά κράτη περιλαμβάνουν τους μισούς Χριστιανούς στον πλανήτη. Ενδιαφέρον είναι ότι ο Χριστιανισμός εμφανίζει τη μεγαλύτερη εξάπλωση, αλλά, ταυτόχρονα, τη μεγαλύτερη αποκέντρωση από τον τόπο γέννησής του, δηλαδή τη ζώνη της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής, όπου συναντάμε μόλις το 1% των Χριστιανών.
