Toυ Σταύρου Γουλούλη, δρος Βυζαντινής Τέχνης
Πριν από χίλια χρόνια ακριβώς, στο νησί της Πρέσπας, βασιλική του Αγίου Αχιλλίου, μπροστά στην είσοδο. Στρατιώτες του αυτοαποκαλούμενου τσάρου των Βουλγάρων Ιωάννη Βλαντισλάβου (1015-1016), ανιψιού του κατακτητή της Λάρισας τσάρου Σαμουήλ (976-1014), διέπραξαν φόνο! Εκτέλεσαν με καρατόμηση έναν μάρτυρα της χριστιανικής πίστεως και της ειρήνης, τον Άγιο Ιωάννη Βλαδίμηρο, ηγεμόνα της Διοκλείας (Duklia, δίπλα στην Ποντγκόριτσα του Μαυροβουνίου).
Ο Άγιος Αχίλλιος στην Πρέσπα, κομμάτι της ιστορίας της Λάρισας, ήταν η έδρα της τότε (σχισματικής) Αρχιεπισκοπής των δυτικών Σλάβων/Βουλγάρων. Τον ναό έκτισαν Λαρισαίοι που είχαν μεταφερθεί πανέστιοι, όπως και το λείψανο του Αγίου Αχιλλίου, το οποίο ο Σαμουήλ «έκλεψε» το 985/86 από την πόλη τους για να φτιάξει στην Πρέσπα το σχισματικό θρησκευτικό κέντρο του. Το πολιτικό κέντρο αργότερα ήταν η Αχρίδα, αλλά ποτέ το Βυζάντιο δεν αναγνώρισε το κράτος του.
Και ο Ιωάννης Βλαδίμηρος πώς βρέθηκε στην Πρέσπα; Μεγάλη ιστορία. Η πόλη του, η Διόκλεια, που κρατούσε από τον αυτοκράτορα Διοκλητιανό (284-305), είχε ηγεμόνα (άρχοντα) αναγνωρισμένο από το Βυζάντιο. Ας πούμε ότι ήταν έδρα ενός πρώιμου σερβικού κράτους. Ο Βίος του περιλήφθηκε στο Χρονικό που συνέγραψε πολύ αργότερα ο αποκαλούμενος «Ιερέας της Διοκλείας», στο οποίο εξιστορεί την πρώιμη ιστορία των Νοτιοσλάβων (βλ. Αγγελική Παπαγεωργίου, «Το Χρονικό του Ιερέα της Διοκλείας», Εκδ. Αρμός, 2012). Ο συγγραφέας μεταφέρει για αυτόν την εικόνα ενός ευσεβούς ανθρώπου που αγαπούσε την ειρήνη, εξουσιάζοντας έναν λαό επίσης ειρηνικό, αγροτοποιμένες. Ανάλογα εκφράζεται ο βυζαντινός συγγραφέας Ιωάννης Σκυλίτζης: «Σύνοψις Ιστοριών», έκδ. H. Thurn, CFHB, 1973, σελ. 353-354, στχ. 64-74: «… Βλαδίμηρος… ανήρ επιεικής και ειρηνικός και αρετής αντεχόμενος».
Ο καλόκαρδος αυτός ηγέτης, άγιος άνθρωπος, δολοφονήθηκε από έναν πραγματικά θεομπαίχτη. Συνηθισμένη πράξη στο μεσαιωνικό κράτος των δυτικών Βουλγάρων. Αλληλοσφάζονταν μεταξύ των: Ο Βλαντισλάβος είχε σκοτώσει τον Ραδομίρο, γιο και διάδοχο του Σαμουήλ (1014-1015), τον σωτήρα του, όταν εκείνος εξολόθρευε όλη την οικογένεια του αδελφού του Ααρών, πατέρα του Βλαντισλάβου! Ο Ιωάννης Βλαδίμηρος ήταν άντρας της εξαδέλφης του. Όταν περί το 997 ο Σαμουήλ επέδραμε στη Διόκλεια, όπου ο Ιωάννης Βλαδίμηρος με τον λαό του, μη θέλοντας πόλεμο, κατέφυγε στο απρόσιτο βουνό Ομπλίκ, συνελήφθη και φυλακίσθηκε στην Πρέσπα. Εκεί γνώρισε την Κοσάρα, κόρη του Σαμουήλ, η οποία συνέδραμε τους φυλακισμένους. Όπως φάνηκε στην υπόλοιπη ζωή της, ο γάμος της μαζί του δεν ήταν προϊόν πολιτικού υπολογισμού, αλλά έδειξε απέραντη πίστη στον σύζυγό της και μετά τον θάνατό του. Τότε μετέφερε το λείψανό του σε ένα μοναστήρι στην περιοχή της Ποντγκόριτσα (σήμερα βρίσκεται στα Τίρανα, στον ορθόδοξο καθεδρικό ναό).
Το θέμα που προκύπτει, ένα δύσκολο ιστορικό ζήτημα -πιο δύσκολο, μη κατέχοντας κανείς συστηματικά την ιστορία των σλαβικών λαών-, είναι γιατί τον σκότωσαν, και μάλιστα μπροστά στον ναό του πολιούχου αγίου της (σχισματικής όπως είπαμε) Αρχιεπισκοπής στην Πρέσπα. Επέβαλαν έναν τελετουργικό θάνατο. Ο Βίος αναφέρει ότι ο Βλαντισλάβος τον κάλεσε προσωπικά εκεί. Ο Ιωάννης με την Κοσάρα κατάλαβαν ότι δεν ήταν για καλό σκοπό. Αποφάσισαν να μεταβεί μόνον η γυναίκα. Ο Βλαντισλάβος, όμως, αποδείχθηκε χωρίς ιερό και όσιο. Έστειλε ανθρώπους να τον πείσουν να έλθει, μεταφέροντας έναν σταυρό πάνω στον οποίο κατέθετε όρκο πως δεν θα κάνει κακό!
Ο Ιωάννης, καλοπροαίρετος, αποδέχθηκε και μετέβη με μικρή συνοδεία στην Πρέσπα. Πήγε κατευθείαν στον Άγιο Αχίλλιο να προσκυνήσει. Εκείνη την ώρα ο Βλαντισλάβος δειπνούσε. Μόλις το έμαθε οργίστηκε πολύ, όχι για τίποτα άλλο, αλλά γιατί είχε βάλει να τον δολοφονήσουν στον δρόμο! Όμως, οι μαχαιροβγάλτες του τον παράτησαν και έφυγαν. Φοβήθηκαν Θεό! Τι μπορεί να συνέβη; Οι κακοποιοί γνωρίζουν από κακούς. Τώρα, αντίκριζαν έναν ηγεμόνα άκακο αρνί! Διέδωσαν ότι άγγελοι τον συνόδευαν… Έφυγαν τρέχοντας να γλυτώσουν. Τώρα, όμως, στον Άγιο Αχίλλιο ανέλαβαν επαγγελματίες στρατιώτες. Του επέτρεψαν μόνο να εξομολογηθεί και να μεταλάβει για τελευταία φορά. Στην έξοδο τον σκότωσαν.
H ιστορία του Ιωάννη Βλαδίμηρου δείχνει ένα δράμα που παίζεται ενίοτε εις βάρος της Εκκλησίας. Βέβαια, δεν αγγίζει το κύριο έργο της, η καλλιέργεια των πιστών δεν θίγεται. Σε κάποιες -σπάνιες ασφαλώς- περιπτώσεις πολιτικά πρόσωπα την επιστρατεύουν σε εθνικές επιδιώξεις τους. Αυτό έκανε πρώτα ο Σαμουήλ: το 985/86 είχε επιβάλει στην τοπική Εκκλησία σχίσμα από το Βυζάντιο. Κανονικά έπρεπε να επέβαλε την αναγνώριση του κράτους από το Βυζάντιο και ύστερα να ζητούσε ανεξάρτητη Εκκλησία. Κάπως έτσι σήμερα στα Σκόπια συνεχίζουν φυλακίζοντας τον μητροπολίτη Αχρίδος Ιωάννη Βρανισκόφσκι, έναν άνθρωπο ειρήνης που αρνείται να υπηρετήσει τον τοπικό εθνικισμό… Το Οικουμενικό Πατριαρχείο, όμως, έχοντας τέτοιες εμπειρίες, καταδίκασε προ πολλού τον εθνοφυλετισμό.
Άλλον λόγο δεν βλέπω ή δεν γνωρίζω για αυτόν τον αναίτιο φόνο. Πολιτικά κίνητρα, να φύγουν από τη μέση άνθρωποι που δεν ήθελαν τον πόλεμο, αλλά την ειρήνη – εδώ και ως εντολή του Θεού. Μήπως μέχρι σήμερα δεν έχουν δολοφονηθεί ή εξουθενωθεί ειρηνοποιοί ηγέτες; Χαρακτηριστικό των δολοφονιών αυτού του τύπου είναι η δημόσια εκτέλεση των θυμάτων. Τέτοιοι ηθικοί φονιάδες θέλουν να επισκιάσει το κακό όλη την κοινωνία που αγαπάει τον προσφιλή ηγέτη του, φυσικά, με το παραπάνω. Ενώ αυτοί, παρά τη δύναμη που έχουν, δεν απολαμβάνουν ειλικρινή αγάπη. Κολακείες και τα συναφή…
