Της Λητώς Μησιακούλη
Σε δύο στρατόπεδα μοιάζει να έχει χωριστεί ο κόσμος των εικαστικών τεχνών και εκείνος της Εκκλησίας, όσον αφορά τα έργα του διάσημου Βρετανού καλλιτέχνη Banksy, που συχνά προκαλεί αντιδράσεις μέσω της τέχνης του. Πόσω μάλλον όταν χρησιμοποιεί τη θρησκεία και, στην προκειμένη περίπτωση, τον Χριστιανισμό…
Την ώρα που για πολλούς ο Banksy είναι το «μαύρο πρόβατο» της σύγχρονης τέχνης, οι θερμοί υποστηρικτές του, μεταξύ αυτών μεγάλοι συλλέκτες, στελέχη οίκων δημοπρασιών, γκαλερί και μεγάλα μουσεία, μιλούν για έναν από τους πιο σημαντικούς εικαστικούς της εποχής μας, ο οποίος θα μείνει στην Ιστορία. Όχι επειδή προκαλεί, αλλά επειδή στέλνει μηνύματα αφύπνισης ενάντια του κοινωνικοπολιτικού συστήματος και του καπιταλιστικού κώδικα, εκφραζόμενος πολλές φορές με ακραίο τρόπο μέσα από την τέχνη του.
Παρά το γεγονός ότι δύο έργα του με εμφανή αναφορά στον Χριστιανισμό δίχασαν την κοινή γνώμη, φέρνοντας σε αντίπαλες πλευρές τον εικαστικό με τον θρησκευτικό κόσμο, στην τελευταία ειδική παρουσίαση έργων του που διοργανώθηκε στην γκαλερί S/2 (συμφερόντων Sotheby’s) μετρήθηκαν 16.000 επισκέπτες, καταγράφοντας μια από τις πιο επιτυχημένες εκθέσεις μέχρι σήμερα.
Τα δύο «αγκάθια»
Τα δύο έργα του Banksy που έσπειραν τη διχόνοια και τον προβληματισμό είναι το «Τοξική Μαρία» (Toxic Mary) και το έργο «Ο Χριστός με ψώνια» (Christ with Shopping Bags).
Το μεν πρώτο (διαστάσεις 69,7×70 εκ.), που θεωρήθηκε προσβολή για την Παναγία και την Εκκλησία, χαρακτηρίστηκε από κριτικούς τέχνης ως ένα επιμορφωτικό μήνυμα ενάντια στις τοξικές τροφές και τα μεταλλαγμένα γάλατα που καθορίζουν τον καταναλωτισμό και το εμπόριο. Αναλυτικότερα, το έργο δείχνει την Παναγία να κρατά ένα βρέφος και να του δίνει γάλα. Στο μπιμπερό, όμως, υπάρχει μια νεκροκεφαλή με διασταυρωμένα οστά, γνωστή σήμανση για τοξικά επικίνδυνες ουσίες. Οι συλλέκτες και οι έμποροι έργων τέχνης θεώρησαν πως είναι από τα πιο σημαντικά έργα του Banksy, αδυνατώντας να κατανοήσουν τις κατηγορίες περί προσβολής προς την Εκκλησία και τον Χριστιανισμό, καθώς θεώρησαν πως είναι μια κατακραυγή ενάντια στη διακίνηση τοξικών προϊόντων από τις πολυεθνικές εταιρείες. Η πορεία του έργου στη διεθνή δευτερογενή αγορά ήταν φανερά ανοδική, με αποτέλεσμα να ενταθεί η σύγκρουση των δύο πλευρών.
Τον Απρίλιο του 2008 το έργο «Toxic Mary», χρονολογίας 2004 (πολλαπλό 112/250), πουλήθηκε μέσω δημοπρασίας του οίκου Bonhams στο Λονδίνο αγγίζοντας τα 5.374 ευρώ. Το 2011, όταν ήδη η κατηγορία Urban Art είχε καθιερωθεί στους Bonhams, το ίδιο έργο άγγιξε τα 6.648 ευρώ
To 2013 το «Toxic Mary» εμφανίστηκε και πάλι στις αίθουσες του οίκου Bonhams στο Λονδίνο. Αυτήν τη φορά, διατηρήθηκε στα ίδια επίπεδα, με τιμή πώλησης 6.822 ευρώ.
Το δεύτερο θέμα του Banksy που αναστάτωσε τον θρησκευτικό κόσμο ήταν το έργο «Christ with Shopping bags» (πολλαπλό), το οποίο δημοσιεύτηκε σε αμέτρητα Μέσα του διεθνούς Τύπου, προκαλώντας ποικίλες αντιδράσεις. Απεικονίζει τον Ιησού εσταυρωμένο να βαστά και με τα δύο του χέρια ψώνια και δώρα. Και πάλι η Εκκλησία και ο θρησκευτικός κόσμος ξεσηκώθηκε, ενώ οι συλλέκτες και οι φιλότεχνοι βλέπουν στο έργο ένα ξεκάθαρο μήνυμα ενάντια στoν νεοπλουτισμό, τη λατρεία του καταναλωτισμού και την τάση του σύγχρονου ανθρώπου να σπαταλά τεράστια ποσά χρημάτων για περιττές ανάγκες.
Στο χρηματιστήριο τέχνης η πρώτη σημαντική του εμφάνιση έγινε την άνοιξη του 2008. Σε δημοπρασία του οίκου Bonhams στο Λονδίνο, το έργο, το οποίο ολοκλήρωσε ο Banksy το 2004, βγήκε στο σφυρί. Είναι διαστάσεων 69×49 εκ. και, παρά την εκκεντρικότητα του θέματος, κατάφερε να ξυπνήσει το συλλεκτικό και επενδυτικό ενδιαφέρον, αγγίζοντας τελική τιμή 28.551 ευρώ!
Λίγους μήνες αργότερα, τον Οκτώβριο του 2008, σε δημοπρασία των Bonhams στο Λονδίνο, το αμφιλεγόμενο θέμα του Banksy έπεσε στα 13.435 ευρώ, καταγράφοντας πτώση σε σχέση με την τελευταία τιμή πώλησης.
Το 2010 επανεμφανίστηκε στην αγορά του Λονδίνου, πιάνοντας τιμή πώλησης 11.756 ευρώ, ενώ το 2012, σε δημοπρασία που έλαβε χώρα στο Λος Άντζελες των ΗΠΑ, το έργο κατάφερε να σημειώσει και πάλι άνοδο, επιτυγχάνοντας την τελική τιμή των 19.022 ευρώ. Έναν χρόνο αργότερα, το 2013, πωλήθηκε σε δημοπρασία Urban Art στους Bonhams του Λονδίνου και αγοράστηκε έναντι 16.620 ευρώ.
Καλλιτεχνική δράση ή ακραίο μάρκετινγκ;
1. Πριν από έναν χρόνο, ο Banksy έστησε ένα παζάρι στη Νέα Υόρκη, όπου διέθετε προς πώληση δικά του έργα. Τα πουλούσε μόνο προς 10 δολάρια. Πολλοί ήταν εκείνοι που θεώρησαν πως κάποιοι απλώς πουλάνε πολύ επιτυχημένες απομιμήσεις των έργων του και, έτσι, δίστασαν να προβούν σε αγορές. Τις επόμενες ημέρες έγινε γνωστό πως όλο αυτό ήταν ιδέα του Βρετανού καλλιτέχνη για να στείλει πολλά μηνύματα γύρω από την αγορά τέχνης, τις υπεραξίες, ακόμα και την… κρυφή βιομηχανία των πλαστών.
2. Θύελλα αντιδράσεων ξεσήκωσε ένα από τα στένσιλ του Banksy που δείχνουν τον Ιησού τυλιγμένο με έναν μανδύα και δίπλα του γραμμένη τη φράση: «Δεν έχω απαντήσεις για τα πάντα. Δοκιμάστε να κάνετε google». Από τη μια οι πιστοί και φανατικοί θρησκευόμενοι θεώρησαν απρέπεια να εκφράζεται μέσα από τα Θεία, από την άλλη αναλυτές, κριτικοί τέχνης και εκπαιδευτικοί βρήκαν ευφυή τον τρόπο του να δείξει την επικινδυνότητα της απόλυτης κυριαρχίας του Διαδικτύου. Άλλοι, πάλι, είδαν στο έργο του μηνύματα γύρω από το τι είναι Θεός.
3. Τον Μάρτιο του 2005, μεταμφιεσμένος σε connoisseur της τέχνης, με καμπαρτίνα και καπέλο, ο Banksy εισέβαλε στα πιο γνωστά μουσεία του κόσμου (Λούβρο, Metropolitan, Brooklyn, MoΜa κ.α.) και κρέμασε στους τοίχους τους δικά του έργα! Ο σάλος που ακολούθησε ήταν τεράστιος. Η αγορά και η δόξα του εκτοξεύθηκαν, ωστόσο ο ίδιος ήθελε απλώς να κάνει κριτική στο γιατί γίνεται αυτόματα σπουδαίο ένα έργο όταν κρέμεται σε ένα γνωστό μουσείο.
