Τον Αύγουστο του 1940 ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος μετρούσε ήδη 11 μήνες.
Οι Γερμανοί έχουν εισβάλει στην Πολωνία, το Παρίσι είναι ήδη δικό τους, η Αγγλία βομβαρδίζεται και ο επόμενος στόχος είναι η «κόκκινη» Σοβιετική Ένωση.
Η Ελλάδα, όπου την εξουσία έχει καταλάβει πραξικοπηματικά τέσσερα χρόνια πριν, ο Ιωάννης Μεταξάς, τηρεί ουδέτερη στάση, αλλά είναι εμφανές ότι βρίσκεται στο πλευρό της Αγγλίας.
Η φασιστική Ιταλία, σύμμαχος της ναζιστικής Γερμανίας, με τον ισχυρό στόλο της διεκδικεί την πρωτοκαθεδρία στις θάλασσες της Μεσογείου από τη Μεγάλη Βρετανία.
Οι οδηγίες του Μουσολίνι είναι σαφείς: «Προκαλέστε με κάθε τρόπο αυτούς τους άθλιους Έλληνες. Κάντε τους με κάθε κόστος να απαντήσουν και μετά τσακίστε τους. Καμία δύναμη δεν μπορεί να αντισταθεί στη Νέα Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία μας…»
Η διαταγή για τον τορπιλισμό της «Έλλης», ενός ελαφρού καταδρομικού πλοίου («ευδρόμου» με την ορολογία του μεσοπολέμου) ήδη 30 ετών τότε, δόθηκε από την ιταλό διοικητή των Δωδεκανήσων Τσέζαρε Μαρία Ντε Βέκι, ηγετικό στέλεχος του Ιταλικού Φασιστικού Κόμματος και πρέπει να ήταν σε γνώση του Μουσολίνι.
Το ιταλικό υποβρύχιο «Ντελφίνο» με διοικητή τον υποπλοίαρχο Τζουζέπε Αϊκάρντι ξεκίνησε από τη ναυτική βάση στο Παρθένι της Λέρου το βράδυ της 14ης Αυγούστου, με αποστολή να πλήξει εχθρικά πλοία στην Τήνο, τη Σύρο και στη συνέχεια να αποκλείσει τη Διώρυγα της Κορίνθου.
Όμως, το γεγονός που ακολούθησε δεν προκάλεσε έκπληξη στο Ναυτικό.
Οι προκλήσεις των Ιταλών από αέρα και θάλασσα είχαν ξεκινήσει μήνες πριν.
Η διοίκηση του Ιερού Ιδρύματος Ευαγγελιστρίας Τήνου ζητούσε με επιστολή προς το Υπουργείο Ναυτικών, την αποστολή πολεμικού πλοίου στο νησί ώστε να λαμπρύνει με την παρουσία του τις εορταστικές εκδηλώσεις προς τιμή της Παναγίας.
Ο αρχηγός του Στόλου Επαμεινώνδας Καββαδίας είχε αντιρρήσεις -άλλωστε, είχε ζητήσει συγκέντρωση του στόλου στον Ναύσταθμο.
Ο Μεταξάς και η στρατιωτική ηγεσία όμως, είχαν διατάξει διασπορά των μονάδων ώστε να είναι σε θέση να ανταποκριθούν σε μια αιφνιδιαστική ενέργεια των Ιταλών, είτε από τα Δωδεκάνησα, όπου διατηρούσαν ισχυρή αεροναυτική παρουσία, είτε από την ίδια την Ιταλία.
Τελικά, το καταδρομικό «Έλλη» κατέπλευσε στην Τήνο. Σημαιοστολισμένο.
Τις πρωινές ώρες της 15ης Αυγούστου το ιταλικό υποβρύχιο βρέθηκε έξω από το λιμάνι της Τήνου «εν καταδύσει», με σκοπό να τορπιλίσει τα επιβατικά πλοία «Έλση» και «Έσπερος», που μετέφεραν προσκυνητές, αλλά οι Ιταλοί τα θεωρούσαν οπλιταγωγά και συνεπώς εχθρικά.
Από το περισκόπιο ο Αϊκάρντι είδε να καταφθάνει στο λιμάνι ένα πολεμικό και δεν άφησε την ευκαιρία να πάει χαμένη, όπως δήλωσε μετά τον πόλεμο.
Στις 8.25 π.μ., λίγη ώρα πριν από τη λιτάνευση της εικόνας της Παναγίας κι ενώ στην παραλία υπήρχε πλήθος κόσμου, το «Ντελφίνο» έπληξε με τρεις τορπίλες το «Έλλη».
Μόνο η μία τορπίλη βρήκε στόχο. Αλλά έπληξε καίρια το ελληνικό πλοίο στο μηχανοστάσιο και τις δεξαμενές πετρελαίου.
Άνδρες έπεσαν στα κύματα, για λίγη ώρα ουδείς γνώριζε τί είχε συμβεί σε εκείνο το σκηνικό κόλασης με τον καπνό και τις οιμωγές.
Το σκάφος πήρε κλίση 15 -20 μοιρών και μία ώρα αργότερα βυθίστηκε, παρά τις προσπάθειες του πληρώματος να το κρατήσουν στον αφρό.
Οι άλλες δύο τορπίλες αστόχησαν και εξερράγησαν στην προκυμαία.
Η λιτανεία της εικόνας, παρά το κλίμα φόβου και παρά τους τραυματισμούς (και στη ακτή από πέτρες και θραύσματα), εκτελέστηκε κανονικά.
Από την επίθεση του «Ντελφίνο» σκοτώθηκαν ένας υπαξιωματικός και οκτώ ναύτες του «Έλλη», ενώ οι τραυματίες ανήλθαν στους 24.
Μία γυναίκα, που βρισκόταν στην παραλία, πέθανε από καρδιακή προσβολή μετά την έκρηξη της δεύτερη τορπίλης στην προκυμαία.
Το «Ντελφίνο» και το θράσος του Ντε Βέκι
Μετά την εκτέλεση της αποστολής του, το «Ντελφίνο» απομακρύνθηκε χωρίς να γίνει γνωστή η ταυτότητά του. Μετά από λίγες ώρες κατέπλευσε στη Σύρο, αλλά αναχώρησε αμέσως άπρακτο, καθώς δεν υπήρχε κανένα πλοίο στο λιμάνι του νησιού.
Επέστρεψε εσπευσμένως στη Λέρο με διαταγή των ιταλικών αρχών, ακυρώνοντας την αποστολή του στην Κόρινθο.
Ο υπουργός Εξωτερικών, Γκαλεάτσο Τσιάνο, έγραψε στα απομνημονεύματά του ότι η βύθιση του ελληνικού πλοίου οφείλεται στη θρασύτητα του Ντε Βέκι.
[Τορπιλισμός «Έλλης»: 15 Αυγούστου 1940, ώρα 8:25 π.μ. – εικόνα 6]
Η σιωπή του Μεταξά
Η έρευνα που διενήργησαν δύτες του Πολεμικού Ναυτικού, έδειξε ότι οι τορπίλες ήταν ιταλικές -από τους σειραικούς αριθμούς- και επομένως η επίθεση έγινε από ιταλικό υποβρύχιο.
Η κυβέρνηση Μεταξά τήρησε απόλυτα μυστικό το πόρισμα της έρευνας, για να μην προκαλέσει την Ιταλία και διαταράξει την ουδετερότητα της Ελλάδας.
Τελικά, δημοσιοποιήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 1940, δύο ημέρες μετά την ιταλική επίθεση εναντίον της Ελλάδας.
Παρά ταύτα, από την πρώτη στιγμή η ελληνική κοινή γνώμη δεν είχε καμία αμφιβολία για την εθνικότητα του υποβρυχίου.
Η δεύτερη «Έλλη» και τα σκραπ
Το 1950, στο πλαίσιο των πολεμικών επανορθώσεων, η Ιταλία παραχώρησε στην Ελλάδα το ελαφρύ καταδρομικό «Ευγένιος της Σαβοΐας» (Eugenio Di Savoia), το οποίο μετονομάστηκε σε «Έλλη» τον Ιούνιο του 1951 και ύψωσε την ελληνική σημαία.
Στα μέσα της δεκαετίας του ‘50 το ναυάγιο του «Έλλη» ανελκύστηκε τμηματικά και πουλήθηκε για παλιοσίδερα (σκραπ).
Το 1985 Έλληνες δύτες ανακάλυψαν στο βυθό της Τήνου τα απομεινάρια της ιταλικής τορπίλης που βύθισε το «Έλλη».
Το εύρημα εκτίθεται στο Ναυτικό Μουσείο Πειραιά.
